Tuy nhiên, cùng với sự kỳ vọng của xã hội, thực tế cũng đang đặt ra một nghịch lý đáng lo ngại đó là học phí được miễn nhưng nhiều phụ huynh vẫn phải đóng thêm không ít khoản tiền khác ngay trong trường học, thông qua các môn học và chương trình được gọi là "liên kết".

Nếu không được xử lý căn cơ, nghịch lý này có nguy cơ làm suy giảm ý nghĩa thực chất của chính sách miễn học phí.

Trong nhiều năm qua, các môn học và chương trình liên kết đã xuất hiện ngày càng phổ biến trong trường học, từ STEM, tiếng Anh với giáo viên nước ngoài, kỹ năng sống, khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo đến mỹ thuật, thể thao.

Trên danh nghĩa, đây là những hoạt động tự chọn nhằm tăng cường năng lực cho học sinh. Tuy nhiên, trên thực tế, tại không ít cơ sở giáo dục, các chương trình này được đưa vào thời khóa biểu chính khóa hoặc bán chính khóa, khiến phụ huynh khó có khả năng từ chối nếu không muốn con mình chịu thiệt thòi.

Nhiều phụ huynh phản ánh rằng khi không đăng ký cho con tham gia các môn học liên kết, học sinh có thể phải học tách khỏi lớp, học nội dung khác hoặc chịu cảm giác bị "bỏ lại phía sau" so với bạn bè.

Trong hoàn cảnh đó, sự "tự nguyện" chỉ tồn tại trên giấy tờ, còn việc đóng tiền trở thành lựa chọn gần như bắt buộc. Điều này làm phát sinh gánh nặng tài chính mới, đi ngược lại tinh thần của chính sách miễn học phí.

Giáo dục phổ thông công lập có sứ mệnh đào tạo nền tảng, bảo đảm tính phổ cập và công bằng trong tiếp cận tri thức. Trường học không phải là nơi cung cấp dịch vụ giáo dục thu phí.

Những nhu cầu học thêm ngoại ngữ nâng cao, nghệ thuật, thể thao hay công nghệ hoàn toàn có thể được đáp ứng tại các cơ sở giáo dục ngoài nhà trường, trên cơ sở tự nguyện và minh bạch, phù hợp với điều kiện của từng gia đình.

Khi các chương trình liên kết được triển khai tràn lan trong trường học, quyền lựa chọn của phụ huynh bị thu hẹp, chi phí giáo dục gia tăng, khoảng cách giữa các nhóm học sinh bị nới rộng, còn bản chất phi lợi nhuận của giáo dục công lập dần bị xói mòn.

Thực tế cho thấy, việc ban hành các văn bản chấn chỉnh thu chi hay tăng cường thanh tra, kiểm tra là cần thiết nhưng chưa đủ.

Để giải quyết vấn đề một cách căn cơ, cần hoàn thiện khung chính sách ở tầm Chương trình quốc gia. Trong bối cảnh đó, việc điều chỉnh Chương trình giáo dục phổ thông 2018 là yêu cầu cần được đặt ra một cách nghiêm túc.

Việc điều chỉnh này cần theo hướng bổ sung quy định mang tính nguyên tắc, xác lập ranh giới rõ ràng giữa hoạt động giáo dục công lập và các dịch vụ giáo dục có thu phí.

Cụ thể, cần quy định rõ rằng trường học công lập không được tổ chức các môn học, chương trình giảng dạy do đơn vị bên ngoài cung cấp có thu tiền trong thời gian và không gian nhà trường; đồng thời bảo đảm mọi nội dung được đưa vào thời khóa biểu chính khóa đều không thu phí của phụ huynh.

Quy định như vậy không nhằm hạn chế quyền tự chủ chuyên môn của nhà trường, mà để bảo đảm sự thống nhất giữa mục tiêu miễn học phí và thực tiễn tổ chức dạy học, cũng như giữ vững bản chất phi lợi nhuận của giáo dục phổ thông công lập.

Chỉ khi có những điều chỉnh rõ ràng, dứt khoát về chính sách và chương trình giáo dục, mục tiêu miễn học phí mới thực sự đi vào đời sống, mang lại ý nghĩa trọn vẹn cho học sinh, phụ huynh và xã hội.