Chấm dứt văn mẫu, bài mẫu phải bắt đầu từ đâu?

Cách nào để chấm dứt học khuôn theo văn mẫu?

Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh, việc đánh giá học sinh trong môn Ngữ văn cần đảm bảo nguyên tắc phát huy được những mặt tích cực của cá tính, trí tưởng tượng, năng lực ngôn ngữ, năng lực văn học, năng lực tư duy hình tượng và tư duy logic của học sinh. Đây được xem là kim chỉ nam cho việc dạy và học ngữ văn ở trường phổ thông - môn học đặc biệt có vai trò hình thành cảm xúc, nhân cách học trò. 

Tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ năm học 2021-2022 đối với giáo dục trung học do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã nhấn mạnh: Riêng đối với môn Ngữ văn, cần chấm dứt học theo văn mẫu, bài mẫu, dẫn tới triệt tiêu sự sáng tạo của thầy và trò. 

Vậy, chấm dứt học theo văn mẫu, bài mẫu môn Ngữ văn phải bắt đầu từ đâu? Đó là câu chuyện dài và khó khăn đối với ngành giáo dục. Bởi văn mẫu, bài mẫu đã "phủ sóng" và định hình việc học văn từ mấy chục năm nay. 

Điều dễ dàng nhìn thấy nhất là những người viết văn mẫu, bài mẫu với số lượng nhiều, liên tục, xuyên suốt lại thường là những chuyên gia đầu ngành môn Ngữ văn.

Họ đồng thời là những tác giả viết chương trình, tác giả sách giáo khoa phổ thông nên chống văn mẫu, bài mẫu có lẽ phải bắt đầu từ đây. 

Điểm qua những tác giả viết chương trình, viết sách giáo khoa của chương trình giáo dục phổ thông năm 2006 và chương trình năm 2018 thì bắt gặp không ít những chuyên gia đầu ngành là tác giả những cuốn văn mẫu, bài mẫu của môn Ngữ văn.

Phải khẳng định rằng văn mẫu, bài mẫu đã xuất hiện từ rất lâu trong giáo dục và bản chất đó không phải là thứ phản giáo dục cần bài trừ. 

Việc văn mẫu triệt tiêu sáng tạo của người học là do cách dạy, cách học. Nhìn lại cách tiếp cận của các tác giả viết văn mẫu, bài mẫu, cách sử dụng văn mẫu, bài mẫu của một bộ phận nhà giáo, học sinh trong mấy chục năm qua thì chúng ta không khỏi không lo ngại.

Bắt đầu từ chương trình, sách giáo khoa năm 2006 thì văn mẫu, bài tập mẫu xuất hiện nhiều hơn ở các nhà trường. Đặc biệt, có nhiều sản phẩm đi kèm với đổi mới giáo dục, kèm với sách giáo khoa trên danh nghĩa sách bài tập, sách tham khảo để đi vào nhà trường. 

Dần dần, một bộ phần thầy cô dạy Văn, học trò coi đó là chuẩn mực, lệ thuộc vào văn mẫu, bài tập mẫu lúc nào không hay. Tính sáng tạo trong dạy và học Văn ở các trường phổ thông mất dần, thay vào đó là những bài tập đã có đáp án sẵn và những bài văn mẫu đi vào những những bài kiểm tra, bài thi.

Tài liệu văn mẫu bao phủ việc dạy và học

Nhìn lại toàn bộ sách giáo khoa môn Tiếng Việt (cấp tiểu học), môn Ngữ văn (cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông) ở chương trình 2006 thấy có rất nhiều những tác giả… đều là những "cây đa, cây đề" của bộ môn Ngữ văn suốt mấy chục năm nay. Trong số đó, có người chỉ tham gia viết sách giáo khoa nhưng cũng có nhiều người là tác giả, là chủ biên những cuốn sách văn mẫu, bài tập mẫu, viết xuyên suốt mấy chục năm nay không ngừng nghỉ. 

Ở cấp tiểu học, có những vị giáo sư là chủ biên sách giáo khoa, sách bài tập Tiếng Việt từ lớp 2 đến lớp 5. Vì thế, vị giáo sư này là chủ biên 8 cuốn sách giáo khoa, cùng với 8 cuốn sách bài tập của 4 khối lớp. Lên đến cấp trung học cơ sở, giáo sư này là chủ biên phân môn Tiếng Việt của 8 cuốn sách giáo khoa (mỗi lớp 2 cuốn) môn Ngữ văn. Đối với 8 cuốn bài tập Ngữ văn cấp trung học cơ sở thì vị giáo sư này cũng là đồng chủ biên. 

Như vậy, đối với cấp tiểu học thì vị giáo sư này làm chủ biên 16 cuốn sách, lên đến cấp trung học cơ sở là chủ biên phân môn Tiếng Việt ở 8 cuốn sách giáo khoa và đồng chủ biên 8 cuốn sách bài tập ở cấp học này.

Có một vị phó giáo sư khác, ở chương trình 2006 chỉ tham gia biên soạn sách giáo khoa Ngữ văn cấp trung học cơ sở nhưng vị này là người có nhiều nhất về các đầu sách liên quan đến môn Ngữ văn ở cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông. Sách của phó giáo sư này viết riêng, viết chung, chủ biên rất đa dạng. Từ các cuốn bài tập trắc nghiệm môn Ngữ văn từ lớp 6 đến lớp 12 đến bồi dưỡng học sinh giỏi các lớp, tư liệu Ngữ văn các lớp, bộ đề luyện thi trung học phổ thông, hướng dẫn dạy học môn Tiếng Việt theo chương trình giáo dục phổ thông mới, bài tập phát triển năng lực, dạy học phát triển năng lực. 

Như vậy, có tới 49 đầu sách của phó giáo sư này liên quan đến dạy và học văn ở các nhà trường. Ngoài những cuốn sách giáo khoa, giáo trình thì những cuốn sách bài tập, dàn bài tập làm văn, bồi dưỡng học sinh giỏi, luyện thi của chương trình năm 2006 đã xuất bản trong những năm qua bản chất đó là "văn mẫu"; "bài mẫu". Trong sách, sau các bài tập là phần "đáp án" hoặc "gợi ý làm bài" rất cụ thể và tất nhiên là có cả những đoạn văn, bài văn hay. 

Trong dạy và học môn Ngữ văn, những "tư liệu quý giá" này đã được giáo viên, học sinh lựa chọn, tham khảo để đưa vào những bài dạy, bài học và những bài kiểm tra, bài thi của mình bởi trong suy nghĩ của nhiều người thì những tác giả sách giáo khoa viết sách bài tập, viết sách tham khảo bao giờ cũng chất lượng và có độ tin cậy cao hơn.

Dù mới đang ở những năm đầu tiên triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhưng bên cạnh những cuốn sách giáo khoa thông thường thì nhiều sản phẩm sách bài tập, sách hướng dẫn, sách mẫu này đã được được xuất bản để đến tay thầy và trò ở các nhà trường. Nếu như vậy thì việc chấm dứt học theo văn mẫu, bài mẫu sẽ không được xử lý tận gốc.

Chấm dứt văn mẫu, bài mẫu phải bắt đầu từ việc loại bỏ các loại sách đáp án và gợi ý trên. Và hơn hết, trong khi việc khai thác thông tin tư liệu dễ dàng trên mạng xã hội như hiện nay, việc xuất bản điện tử, bản in sách đều phải xiết chặt quản lý. 

Các chuyên gia đầu ngành của môn Ngữ văn cần chấm dứt việc định hướng văn mẫu, áp đặt tính cá nhân của chuyên gia qua các bài văn mẫu qua tài liệu tham khảo. Đồng thời, thầy và trò khi bước vào năm học mới cần xác định rõ, đổi mới cách học và giảng dạy. Đưa văn mẫu về đúng vai trò của nó - tài liệu tham khảo chứ không phải là chuẩn mực, đáp án.