Vì sao sán làm tổ trong não?

Bệnh nhân có tiền sử chấn thương sọ não cách đây khoảng 10 năm, để lại di chứng động kinh do sẹo mô não, phải thường xuyên uống thuốc chống động kinh. Chị nhập viện vì đau đầu dữ dội và lên nhiều cơn co giật dù vẫn uống thuốc kháng động kinh. Chụp cộng hưởng từ thấy một ổ ap xe mô não… Sáu ngày sau mổ, các chỉ số sinh tồn ổn định, vết mổ khô, chưa thấy biến chứng, di chứng. 

Xét nghiệm giải phẫu bệnh khối ap xe xác định là nang sán.

Họa vô đơn chí

Thông thường các loại sán trưởng thành ký sinh ở ruột người, động vật. Các đốt cuối của sán chứa đầy trứng tự rụng, theo phân ra ngoài. Nếu trứng sán vào dạ dày người, động vật, sau 48 - 72 giờ, nhờ dịch dạ dày, ruột phân hủy màng trứng, trứng thành ấu trùng, chui qua thành ruột vào tĩnh mạch mạc treo ruột, theo máu đến mọi cơ quan. 

Nguy hiểm là ở giai đoạn ấu trùng vào máu, chúng di chuyển khắp cơ thể và làm tổ "nhầm" chỗ ở gan, phổi, mắt, cơ, mô dưới da, đặc biệt nguy hiểm là ở não. 

Người có thể nhiễm các loại sán lá gan (to, nhỏ), sán dây (bò, lợn, cá, chó, mèo…). Khi sán làm tổ, cơ thể sẽ phản ứng, tạo ra ổ ap xe. Ap xe là khối viêm nhiễm phần mềm, được cơ thể khu trú (bao vây) lại bằng cách sinh ra các tế bào xơ, tạo thành một vỏ xơ bên trong chứa đầy mủ gồm mô cơ thể phân hủy; xác vi khuẩn, bạch cầu), mô xung quanh viêm: nóng, đỏ, sưng nề, đau, ví dụ nhọt sinh mủ trên da là một ổ ap xe. Nguyên nhân gây ap xe thường là vi khuẩn, ký sinh trùng (giun, sán, Amibe…). 

Ổ ap xe não, ngoài hủy hoại mô não, viêm nhiễm dai dẳng tiêu hao thể chất cơ thể, còn gây ra các triệu chứng như u não. Vì thực chất ap xe là một khối choán chỗ trong hộp sọ bao bọc, bảo vệ não. Hộp sọ và hình dạng não được xắp xếp rất "tiết kiệm" không có kẽ hở đến milimet, vì thế có khối choán chỗ sẽ chèn ép mô não mềm và gây ra hội chứng tăng áp lực trong sọ. 

Khoảng 40% u não khi khối u lớn làm tăng áp lực nội sọ, gây ra những cơn co giật kiểu động kinh toàn thể. Do các trung khu chỉ huy sinh tồn, các nhân xám trung ương và màng não bị đè ép, kích thích sẽ sinh biến. 

Ví dụ, các vùng não chỉ huy vận động sẽ rối loạn, phát sinh các cơn co giật toàn thân kiểu động kinh như ở bệnh nhân nói trên mà thuốc kháng động kinh hoàn toàn không có tác dụng. Ngoài ra, hội chứng tăng áp lực nội sọ còn gây đau đầu lan tỏa, liên tục, ngày càng nặng; sốt (do trung tâm điều nhiệt ở não bị kích thích); buồn nôn và nôn mửa; tri giác chậm chạp; phù gai thị giác làm nhìn mờ; suy giảm trí nhớ; liệt các mức độ khác nhau; vận động, phối hợp động tác khó khăn và các rối loạn tâm thần… 

Chưa biết bệnh nhân 38 tuổi này sẽ có những di chứng não gì, vì ổ áp xe chắc chắn sẽ làm thiếu hụt mô não. Mặt khác, hầu hết các can thiệp vào mô não đều cực kỳ nguy hiểm vì làm tổn thương. Di chứng sẽ phụ thuộc vào vùng mô não đó phụ trách những hoạt động thần kinh, tâm thần nào và thời gian xuất hiện không thể biết trước, có khi sau hàng chục năm. 

Bệnh nhân lại bị động kinh do tổn thương mô não trước đây, thật là "họa vô đơn chí"!

Ký sinh trùng là bệnh lưu hành ở những vùng lạc hậu, nghèo đói

Bệnh ký sinh trùng là những bệnh lưu hành ở những vùng lạc hậu, nghèo đói và nay vẫn còn không ít ở nước ta. Một bệnh nhân nam đau đầu nhiều, buồn nôn, có nhiều cơn sốt cao dần, liệt nhẹ 1/2 nửa người phải, tri giác chậm, gia đình đưa đến bệnh viện tỉnh Phú Thọ. Trên film CT.Scanner sọ não, thấy ổ sán não khổng lồ ở bán cầu não và não thái dương trái; phù não nặng. Các bác sĩ phải dùng kính hiển vi phẫu thuật và máy hút siêu âm để lấy ra nang sán đường kính 3 - 4cm. 

Một thanh nữ 17 tuổi, bị hoa mắt, chóng mặt, ù tai, giảm trí nhớ, rồi co giật… Bệnh viện đa khoa khu vực Bắc Quang, Tuyên Quang chụp CT.Scanner thấy nhiều nốt vôi hóa ở nhu mô hai bán cầu đại não, não phù, có hình ảnh nang sán. Hội chẩn trực tuyến với bệnh viện đại học Y Hà Nội, chẩn đoán kén sán não. Chỉ định thuốc giảm đau đầu, chống co giật và chuyển tuyến về Hà Nội. 

Một tháng trước khi nhập viện, anh S, 38 tuổi, ở Nghệ An, liên tục đau đầu, uống thuốc giảm đau không tác dụng. Đau đầu ngày một tăng, đến buồn nôn, sốt, tê yếu nửa người (liệt nhẹ) trái, tri giác chậm… Bệnh viện Hữu nghị Nghệ An chụp CT.Scanner, thấy não phù và có 5 ổ sán rải rác trong não, một ổ rất to. Phải can thiệp ngoại khoa để lấy ổ nang sán… Anh S phải tiếp tục uống thuốc đặc trị sán. 

Anh B.I.C, 46 tuổi, ở huyện Quảng Hoà, Cao Bằng tiền sử xơ gan và suy tim. Thấy rất mệt mỏi, đau đầu nặng, hoa mắt chóng mặt nhiều, tưởng bệnh cũ nặng lên nên vào bệnh viện tỉnh Cao Bằng. Qua hỏi bệnh, các bác sĩ nghi ngờ nên cho chụp CT.Scanner thì thấy não có hình ảnh nang sán. Anh C phải về Hà Nội chữa trị sán não!

Đột nhiên co giật toàn thân

Một nam giới 38 tuổi, nguyên quán ở một vùng nông thôn Guatemala, di cư đến Mỹ, sống ở thành phố Boston, bang Massachusetts, không sử dụng ma túy và hiếm khi uống rượu. Anh này nhập viện vì đột nhiên co giật toàn thân, mất định hướng (không xác định được không gian, thời gian, xung quanh và bản thân), mắt trợn tròn, nôn mửa và ho, bác sĩ hỏi thì không trả lời được, giọng ngọng nghịu. Anh ta phải tiêm 2 liều Lorazepam (một loại an thần kinh tác dụng trấn tĩnh, giải lo âu, giãn cơ… tương tự Seduxen) cách nhau 7 phút để giảm co giật, mới đặt được nội khí quản để duy trì hô hấp. X-quang phổi thấy bình thường; xét nghiệm chức năng gan, thận thấy bình thường;  không hạ natri máu; xét nghiệm nước tiểu không có dấu hiệu ngộ độc. 

Khi biết trước đây người này ở vùng nông thôn Guatemala, các bác sĩ nghi ngờ nhiễm kí sinh trùng. Chụp CT.Scanner não, phát hiện 3 tổn thương vôi hóa trong não cùng vật thể lạ. Chẩn đoán bệnh Neurocysticercosis - nhiễm ấu trùng sán dây lợn (Taeniasolium) thần kinh trung ương - một bệnh khá phổ biến ở Guatemala. Có điều, các nang sán đã vôi hóa nghĩa là sán dây trong não bệnh nhân đã chết từ lâu (những tổn thương do mầm bệnh, viêm nhiễm gây ra trong cơ thể sẽ vôi hóa (lắng đọng Canxi) khi mầm bệnh chết hoặc khỏi viêm, ví dụ vết sơ nhiễm lao ở phổi, vôi hóa ở gan sau viêm gan…) nhưng vẫn gây ra các cơn động kinh. Ca bệnh này là bằng chứng di chứng động kinh do thiếu hụt mô não!