Nhà ở xã hội vẫn là một giấc mơ xa

Để triển khai hiệu quả Đề án "Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021-2030", Bộ Xây dựng đặt chỉ tiêu trong năm 2024, cả nước sẽ phấn đấu hoàn thành 130.000 căn hộ nhà ở xã hội theo mục tiêu Chính phủ đề ra tại Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 5/1/2024.

Tiến độ nhà ở xã hội "giậm chân tại chỗ" - nhất là 2 đô thị lớn Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh

Theo số liệu về quy hoạch, bố trí quỹ đất phát triển nhà ở xã hội của Bộ Xây dựng, tính đến hết tháng 2/2024, cả nước đã quy hoạch 1.249 khu đất với quy mô 8.390 ha làm nhà ở xã hội.

Kết quả triển khai thực hiện dự án nhà ở xã hội trong giai đoạn 2021-2023, cả nước có 499 dự án nhà ở xã hội đã được triển khai với quy mô 411.250 căn. Trong đó: số lượng dự án hoàn thành là 72 dự án với quy mô 38.128 căn; 129 dự án với quy mô 114.934 căn hộ đã khởi công xây dựng; 298 dự án được chấp thuận chủ trương đầu tư với quy mô 258.188 căn hộ.

Một số địa phương đã tích cực thu hút đầu tư, thúc đẩy khởi công xây dựng nhà ở xã hội như: Bắc Ninh (15 dự án, 6.000 căn); Bắc Giang (5 dự án, 12.475 căn); Hải Phòng (7 dự án, 11.678 căn); Bình Dương (7 dự án, 6.557 căn); Đồng Nai (8 dự án, 9.074 căn); Bình dương (7 dự án, 6.557 căn); Thanh Hóa (9 dự án, 4.948 căn)...

Tuy nhiên, một số địa phương trọng điểm dù có nhu cầu rất lớn về nhà ở xã hội nhưng việc đầu tư còn hạn chế như Hà Nội mới chỉ có 3 dự án với 1.700 căn chỉ đáp ứng 9% nhu cầu người dân; Thành phố Hồ Chí Minh có 7 dự án, 4.996 căn hộ đáp ứng 19% nhu cầu người dân; Đà Nẵng có 5 dự án, 2.750 căn đáp ứng 43%...

Thậm chí một số địa phương không có dự án nhà ở xã hội khởi công trong giai đoạn từ năm 2021 đến nay như: Hà Giang, Cao Bằng, Điện Biên, Lai Châu, Vĩnh Phúc, Ninh Bình, Nam Định, Quảng Ngãi, Quảng Bình, Kon Tum, Gia Lai, Long An, Vĩnh Long, Sóc Trăng...

Nhiều địa phương chưa thực sự quan tâm phát triển nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân, người lao động khu công nghiệp. Đặc biệt, chưa đưa các chỉ tiêu phát triển nhà ở, chỉ tiêu phát triển nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn 5 năm và hàng năm.

Chưa xác định rõ quỹ đất cho phát triển nhà ở xã hội trong quy hoạch đô thị, khu công nghiệp; ngoài quỹ đất 20% nhà ở xã hội trong các dự án nhà ở thương mại, hầu hết các địa phương chưa quan tâm đến việc quy hoạch bố trí quỹ đất làm dự án nhà ở xã hội độc lập.

Nhà ở xã hội - nước nhỏ giọt trong cơn khát

Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là những địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh và mạnh, nhưng trên thực tế, mục tiêu về quỹ đất cũng như số lượng căn hộ nhà ở xã hội đều chưa đáp ứng nhu cầu chính đáng của người lao động.

Việc xây dựng nhiều khu nhà ở văn minh, hiện đại, phù hợp với túi tiền của người thu nhập thấp vẫn đang là một giấc mơ xa. Điển hình như Hà Nội, giai đoạn 2016-2020 mới đạt 26,24% kế hoạch xây nhà ở xã hội và đến nay số lượng mới đáp ứng chưa tới 20% nhu cầu.

Trong khi đó, việc triển khai kế hoạch phát triển nhà ở xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh còn chậm, chưa theo kịp tiến độ đề ra. 

Tại cuộc họp báo cáo về tiến độ triển khai, thực hiện các dự án xã hội hồi tháng 3/2024, đại diện Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh thông tin, thành phố mới đưa vào sử dụng 1 dự án trong kế hoạch phát triển 37 dự án nhà ở xã hội giai đoạn 2021-2025.

Giai đoạn 2021-2025, Chính phủ giao Thành phố Hồ Chí Minh phát triển 26.200 căn hộ cho người thu nhập thấp. Riêng thành phố tự đặt mục tiêu hoàn thành 37 dự án, xây dựng được 35.000 căn hộ (bao gồm cả nhà lưu trú công nhân).

Tuy nhiên, đến tháng 3/2024, Thành phố Hồ Chí Minh mới hoàn thành được 1 dự án nhà ở xã hội (với 250 căn), còn lại 36 dự án dang dở. Trong đó, 6 dự án đang thi công, 30 dự án còn vướng các thủ tục pháp lý.

Theo lãnh đạo Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh, 13 dự án với khoảng 12.000 căn nhà ở xã hội có thể đẩy hết cỡ về thủ tục để hoàn thành, đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, 23 dự án còn lại rất khó để hoàn thành từ nay đến năm 2025.

Việc triển khai dự án, phát triển nhà ở xã hội tồn tại nhiều vướng mắc do nhiều nguyên nhân như quy trình đầu tư dự án còn phức tạp, với nhiều thủ tục trong chấp thuận, công nhận chủ trương đầu tư, phê duyệt quy hoạch chi tiết, chấp thuận đầu tư, giao đất, tính tiền sử dụng đất. Ngoài ký quỹ như nhà ở thương mại, các dự án nhà ở xã hội phải thực hiện thêm loạt thủ tục liên quan khác.

Đồng thời, công tác bồi thường giải phóng mặt bằng tại một số dự án khó khăn, kéo dài, tiến độ chậm, thậm chí không thực hiện được. Thủ tục điều chỉnh quy hoạch mất nhiều thời gian chặn đường phát triển nhà ở xã hội.

Cùng với đó, các dự án nhà ở xã hội cần vốn đầu tư lớn, chi phí xây dựng, chi phí bồi thường, giải phóng mặt bằng tương đối cao trong khi thời gian thu hồi vốn lâu (10-15 năm), khó thu hút nhà đầu tư.