Giáo dục Quảng Ninh chuyển mình trong kỷ nguyên mới: Bài 3 - "Gỡ khó" để tạo ra giá trị bền vững

Khó khăn, thách thức trong đổi mới giáo dục nhìn từ thành phố Hạ Long - "thủ phủ" của tỉnh Quảng Ninh

Từ thực tế tại thành phố Hạ Long - "thủ phủ" của tỉnh Quảng Ninh, sau khi sáp nhập huyện Hoành Bồ, diện tích của thành phố tăng gấp 4 lần, mang lại cơ hội lớn cho phát triển kinh tế. Tuy nhiên, sự mở rộng này cũng đặt ra thách thức cho ngành giáo dục trong việc đảm bảo đủ nguồn nhân lực, cơ sở vật chất và hạ tầng phục vụ dạy và học.

Tính đến tháng 10/2024, toàn thành phố Hạ Long có 117 trường học từ cấp mầm non đến trung học phổ thông, trong đó có 95 trường công lập và 22 trường ngoài công lập. 

Thành phố Hạ Long hiện đang phục vụ hơn 97.497 học sinh trên 3.124 lớp học, với số học sinh công lập là 76.339 và ngoài công lập là 21.084. So với năm học trước, thành phố có thêm 1.274 học sinh và tăng thêm 68 lớp, phản ánh xu hướng gia tăng dân số học sinh trong độ tuổi đi học tại khu vực.

Cùng với đó, Hạ Long còn có hệ thống giáo dục bổ trợ, bao gồm 1 Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên, 1 Trung tâm Hướng nghiệp và Giáo dục thường xuyên của tỉnh, và 05 trường cao đẳng nghề.

Tuy nhiên, sự tăng trưởng về số lượng học sinh lại không đồng đều với nguồn lực giáo viên, tạo ra sự thiếu hụt nghiêm trọng về nhân sự trong ngành giáo dục.

Hiện tại, toàn thành phố Hạ Long có 3.297 cán bộ, trong đó viên chức chiếm 3.197 người và hợp đồng theo Nghị định 111/NĐ-CP của Chính phủ là 100 người. Mặc dù vậy, vẫn còn thiếu 1.008 người so với định mức, trong đó thiếu 144 giáo viên mầm non, 127 giáo viên tiểu học và 311 giáo viên Trung học cơ sở. 

Đặc biệt, một số môn học như tiếng Anh, Tin học và Thể dục đang thiếu trầm trọng giáo viên, gây áp lực lớn lên chất lượng dạy và học, nhất là trong bối cảnh Hạ Long đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới phương pháp giảng dạy.

Trước tình trạng thiếu giáo viên, nhiều trường học phải điều chuyển linh hoạt để có giáo viên đáp ứng công tác dạy học. Việc này cũng phần nào ảnh hưởng đến chất lượng Giáo dục và Đào tạo, nhất là tại các cơ sở giáo dục đang thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện với nhiều môn học mới, yêu cầu mới.

Đặc biệt, một số môn học như tiếng Anh, Tin học và Thể dục đang thiếu giáo viên trầm trọng, gây áp lực lớn lên chất lượng dạy và học, nhất là trong bối cảnh thành phố Hạ Long đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới phương pháp giảng dạy. 

Ngoài ra, một số trường cũng thiếu giáo viên ở các môn tích hợp như khoa học tự nhiên, lịch sử, địa lý. 

Chưa kể nguồn nhân lực mảng giáo dục sớm (trẻ trước 3 tuổi) của thành phố cũng rất thiếu hụt và chưa được quan tâm.

Về trình độ chuyên môn, tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn trên toàn thành phố Hạ Long là 94,6%, trong đó 28,8% đạt trên chuẩn – một con số cao hơn mức trung bình của tỉnh, cho thấy nỗ lực nâng cao chất lượng giáo viên. 

Hiện tại, 124 giáo viên công lập đang theo học chương trình nâng chuẩn và 16 giáo viên đăng ký học bổ sung, đặc biệt là các giáo viên mầm non tư thục.

Liên quan đến đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục tại Hạ Long, toàn thành phố Hạ Long hiện có 221 cán bộ quản lý phụ trách 87 trường học, bao gồm 33 trường mầm non, 20 trường tiểu học, 17 trường Trung học cơ sở và 17 trường liên cấp tiểu học và Trung học cơ sở.

Trong số này, có 82 hiệu trưởng (30 ở cấp mầm non, 20 ở cấp tiểu học và 32 ở cấp Trung học cơ sở) và 139 phó hiệu trưởng (63 ở mầm non, 47 ở tiểu học và 29 ở Trung học cơ sở). 

Về nhu cầu nhân sự, thành phố Hạ Long hiện đang thiếu 4 vị trí Hiệu trưởng trường mầm non, 37 vị trí Phó Hiệu trường, trong đó có 4 ở cấp mầm non, 10 ở cấp tiểu học và 23 ở cấp Trung học cơ sở.

Bà Vi Thị Bích Hạnh – Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Hạ Long (Quảng Ninh) cho biết, thành phố cũng đang phải đối diện với những mâu thuẫn, thách thức cơ bản trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Đó là giữa xu thế khách quan phải thúc đẩy thực hiện cơ chế tự chủ trong các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập và nhu cầu phát triển, thu hút người có đức, có tài, giữ chân, trọng dụng nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành giáo dục và đào tạo với mức thu nhập chưa đủ sức cạnh tranh so với mặt bằng chung của thành phố.

Hay như giữa yêu cầu phải nhanh chóng nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, tạo đột phá về thứ hạng, trong khi 1/3 đơn vị hành chính cấp xã là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo.

Trong khi đó, Chỉ thị 38-CT/TU (ngày 5/9/2023) của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước trong nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2023-2025, định hướng đến năm 2030, đặt mục tiêu phấn đấu Quảng Ninh là một trong những tỉnh, thành phố đi đầu trong phát triển giáo dục thông minh, chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý giáo dục, dạy học và đánh giá chất lượng; chậm nhất đến năm 2030 nằm trong nhóm 15 tỉnh, thành phố dẫn đầu cả nước về trình độ, chất lượng phát triển giáo dục và đào tạo.

Đóng vai trò là địa phương có tính tiên phong, dẫn dắt, nếu những thách thức nói trên Thành phố Hạ Long không có giải pháp khắc phục thì sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu chung của tỉnh đặt ra tại Chỉ thị 38-CT/TU, cũng như mục tiêu riêng của thành phố là đến năm 2025 nằm trong mạng lưới "Thành phố học tập toàn cầu" của UNESCO.

Chuyên gia hiến kế với Quảng Ninh về phát triển giáo dục và đào tạo trong kỷ nguyên mới

Nhằm có cái nhìn toàn diện, sâu sắc ở các góc độ khác nhau về tư duy, cách tiếp cận quy mô giáo dục của cả nước và khu vực để rút ra kinh nghiệm phục vụ cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tạo bước đột phá trong phát triển Giáo dục và Đào tạo, ngày 14/11 vừa qua, thành phố Hạ Long đã tổ chức hội thảo khoa học "Phát triển giáo dục Hạ Long trong kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc".

Tại hội thảo, Tiến sĩ Nhà giáo Ưu tú Tôn Quang Cường, giảng viên cao cấp, Chủ nhiệm Khoa Công nghệ giáo dục (Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội) nêu ý kiến: "Với mâu thuẫn về yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trong khi có 1/3 đơn vị hành chính cấp xã là vùng dân tộc thiểu số, miền núi, thành phố Hạ Long có thể tính đến việc thực hiện bài toán cân đối hài hòa cho học sinh vùng đô thị với học sinh vùng miền núi ở chỗ tạo một mạng lưới để các chủ thể tương tác lẫn nhau.

Ví dụ, những vùng có điều kiện thì giáo viên có thể sản xuất bài giảng, hoạt động bằng công nghệ dựa trên ứng dụng công nghệ thông tin để lưu trữ và chia sẻ cho vùng sâu, vùng xa và ngược lại ở vùng xa có những giá trị thú vị về văn hóa, con người với những bản sắc riêng có, độc đáo thì có thể cung cấp cho vùng có điều kiện những kinh nghiệm, bài học trải nghiệm".

Gợi mở về xu hướng phát triển cho thành phố du lịch, thành phố bên bờ vịnh di sản theo hướng "xanh", Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Hữu Đức, nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, cho biết, trong phát triển giáo dục, thành phố Hạ Long cần định hướng "đổi mới sáng tạo xanh" để tạo ra giá trị bền vững cho cộng đồng và xã hội. 

Cũng theo Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Hữu Đức, học sinh, sinh viên cần được khuyến khích phát triển các ý tưởng sáng tạo giải quyết các vấn đề môi trường và xã hội như giảm rác thải, tái chế, năng lượng tái tạo và công nghệ thân thiện với môi trường; có sự đầu tư nguồn lực để giúp thúc đẩy hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp xanh trong các trường học và cơ sở giáo dục.

Điều này bao gồm việc xây dựng các phòng thí nghiệm sáng tạo, các trung tâm khởi nghiệp và mạng lưới cố vấn giúp học sinh, sinh viên biến ý tưởng thành hiện thực. Hệ sinh thái khởi nghiệp xanh còn bao gồm việc tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào các dự án xã hội, hợp tác với doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ (NGO) và cộng đồng, giúp họ xây dựng các giải pháp có tác động tích cực đến xã hội và môi trường.

Đặc biệt là trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của công nghệ hiện đại, các giải pháp công nghệ số đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong lĩnh vực giáo dục, nhất là khi thành phố Hạ Long đặt mục tiêu thuộc nhóm dẫn đầu về chuyển đổi số toàn diện, các chuyên gia cùng đề xuất đẩy mạnh việc áp dụng các công nghệ hội tụ và mới nổi như Internet of Things (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn và Blockchain trong quản lý giáo dục để tối ưu hóa quy trình quản lý và nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Theo Tiến sĩ Kim Mạnh Tuấn (Đại học Quốc gia Hà Nội), các công nghệ này sẽ giúp tăng cường khả năng tương tác và sự kết nối giữa các bên tham gia trong hệ sinh thái giáo dục, bao gồm học sinh, giáo viên, nhà quản lý, cha mẹ học sinh và các bên liên quan. 

Đây không chỉ là một giải pháp tối ưu trong ngắn hạn của thành phố Hạ Long, mà còn là bước chuẩn bị cho một nền giáo dục tương lai, hiện đại và bền vững. Hệ sinh thái này sẽ là nền tảng vững chắc giúp đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của xã hội hiện đại, đặc biệt là trong bối cảnh của cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Các chuyên gia cho rằng, thành phố Hạ Long cần bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ quản trị tiếp cận công nghệ và mỗi nhà trường cần phải là một khuôn viên học tập thông minh, mỗi đơn vị quản lý là một văn phòng ảo và di động; Cùng với đó, tạo cơ chế cho các đơn vị, cơ sở giáo dục tự chủ xây dựng mô hình đào tạo theo hướng mở; phát triển khoa học tài liệu mở tài nguyên số đa định dạng dùng chung trong toàn ngành...