Chung sống như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn có vi phạm pháp luật?

Thế nào là chung sống như vợ chồng?

Khoản 7, Điều 3 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định: "Chung sống như vợ chồng là việc nam, nữ tổ chức cuộc sống chung và coi nhau là vợ chồng".

Trên thực tế, tình trạng nam, nữ sống chung với nhau như vợ chồng tồn tại dưới nhiều dạng thức như: sống thử trước khi kết hôn, sinh hoạt chung như một gia đình, sống chung và có con chung nhưng không đăng ký kết hôn...

Vậy, chung sống như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn có phải là hành vi phạm pháp?

Theo quy định của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 thì thời kỳ hôn nhân được tính từ ngày đăng ký kết hôn. Điều này có nghĩa là chỉ khi hai bên nam, nữ thực hiện các thủ tục đăng ký kết hôn tại Ủy ban nhân dân cấp xã - nơi cư trú của một trong hai bên nam, nữ thì họ mới được pháp luật công nhận là vợ chồng.

Ngược lại, nếu nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn nhưng không đăng ký kết hôn mà chỉ chung sống với nhau như vợ chồng thì họ không phải là cặp vợ chồng hợp pháp.

Điều cần chú ý nữa là nam, nữ chung sống với nhau trước ngày 3/1/1987 thì không bắt buộc phải đăng ký kết hôn. Thời kỳ hôn nhân của họ được tính từ ngày họ bắt đầu chung sống với nhau (ngày tổ chức lễ cưới, ngày thực sự chung sống với nhau trong quan hệ vợ chồng…).

Còn các trường hợp chung sống với nhau như vợ chồng sau ngày 3/1/1987 thì phải đăng ký kết hôn mới được pháp luật công nhận là hôn nhân hợp pháp. Điều này cũng có nghĩa là sau ngày 3/1/1987, nếu chỉ tổ chức lễ cưới mà không đăng ký kết hôn sẽ không được coi là vợ chồng mà chỉ được xem như một trường hợp chung sống như vợ chồng.

Căn cứ vào Khoản 2, Điều 5 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 thì pháp luật không cấm việc chung sống như vợ chồng nếu không vi phạm về độ tuổi kết hôn và không thuộc các hành vi bị cấm như: đã kết hôn nhưng chung sống như vợ chồng với người khác hoặc chung sống như vợ chồng với người đã kết hôn...

Hậu quả của việc sống chung như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn

Về hậu quả của việc chung sống như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn của hai bên nam, nữ được Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định như sau: 

"1. Nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng. Quyền, nghĩa vụ đối với con, tài sản, nghĩa vụ và hợp đồng giữa các bên được giải quyết theo quy định tại Điều 15 và Điều 16 của Luật này.

2. Trong trường hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng theo quy định tại khoản 1 Điều này nhưng sau đó thực hiện việc đăng ký kết hôn theo quy định của pháp luật thì quan hệ hôn nhân được xác lập từ thời điểm đăng ký kết hôn".

Với quy định trên, có thể hiểu mọi quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với nhau theo quy định của pháp luật sẽ không phát sinh với cặp đôi chung sống như vợ chồng. Điều này cho thấy nếu không đăng ký kết hôn mà chỉ chung sống như vợ chồng thì cả hai bên nam, nữ đều có thể bị bên còn lại xâm phạm đến các quyền và lợi ích hợp pháp nếu họ cố tình lợi dụng quan hệ chung sống để mưu cầu lợi ích khác ngoài ý định xây dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc.

Chẳng hạn như, theo quy định của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 thì vợ chồng phải có nghĩa vụ thương yêu, chung thủy, tôn trọng, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ nhau; cùng nhau chia sẻ, thực hiện các công việc trong gia đình. 

Nếu đã tiến hành đăng ký kết hôn thì khi một bên vợ/chồng bị xâm phạm quyền lợi trên, họ sẽ có căn cứ pháp lý để yêu cầu pháp luật bảo vệ hoặc có thể khởi kiện ra Toà. Và ngược lại nếu chỉ chung sống như vợ chồng thì không có khung pháp lý nào để đảm bảo quyền lợi khi xảy ra tranh chấp.

Quy định này của pháp luật đã thể hiện sự kiên quyết của Nhà nước trong việc từ chối bảo hộ hôn nhân cho các bên xác lập quan hệ vợ chồng trên thực tế nhưng không tuân thủ quy định của pháp luật về đăng ký kết hôn.

Tuy nhiên, để tạo cơ hội cho các bên nam, nữ chung sống như vợ chồng được pháp luật bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 đã quy định cho họ có quyền đăng ký kết hôn vào bất kỳ thời điểm nào trong quá trình chung sống. 

Kể từ thời điểm đã hoàn thành thủ tục đăng ký, các bên sẽ phát sinh các quyền, nghĩa vụ giữa vợ chồng với nhau theo quy định của pháp luật. Hay nói cách khác, thời kỳ hôn nhân của họ sẽ được xác lập từ thời điểm đăng ký kết hôn.