Mất trí nhớ: Gánh nặng ngày càng lớn

Những năm gần đây, các nhà nghiên cứu đã xác định ô nhiễm không khí có thể góp phần gây ra nguy cơ suy giảm trí nhớ. Mặc dù một số nghiên cứu đã chỉ ra các chất ô nhiễm cụ thể, nhưng độ tin cậy và tính nhất quán của các bằng chứng vẫn còn nhiều khác biệt.

Chứng mất trí nhớ, bao gồm bệnh Alzheimer, là một tình trạng khiến trí nhớ và khả năng suy nghĩ của con người suy giảm dần, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày. Theo thống kê, có hơn 57 triệu người trên thế giới mắc chứng mất trí nhớ vào năm 2019, và con số này dự kiến sẽ tăng lên đáng kể, ước tính đạt 152,8 triệu người vào năm 2050.

Để hiểu rõ hơn về mối liên hệ này, trong một công bố mới đây trên tạp chí The Lancet, các nhà khoa học từ Đại học Cambridge đã thực hiện một nghiên cứu tổng hợp lớn, phân tích dữ liệu từ 51 nghiên cứu khác nhau, với sự tham gia của hơn 29 triệu người trưởng thành. Hầu hết các dữ liệu này đến từ các quốc gia phát triển, có mức thu nhập đầu người cao.

Ô nhiễm không khí và chứng mất trí nhớ: Những con số cụ thể

Nghiên cứu đã chỉ ra ba loại chất ô nhiễm không khí có mối liên hệ rõ ràng với việc tăng nguy cơ mất trí nhớ, đó là:

Bụi mịn PM2.5: Đây là những hạt rất nhỏ, có đường kính 2,5 micromet trở xuống. Chúng nhỏ đến mức có thể đi sâu vào phổi và tồn tại lâu trong không khí, di chuyển xa từ nguồn gốc như khí thải xe cộ, nhà máy điện, và công nghiệp.
Nitrogen dioxide (NO2): Đây là chất ô nhiễm chính từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch, đặc biệt là khí thải từ xe cộ (nhất là xe chạy dầu diesel) và các hoạt động công nghiệp, cũng như từ bếp ga và lò sưởi.
Muội than (Black carbon): Thường là sản phẩm của khí thải xe cộ và việc đốt gỗ. Khi hít phải, muội than có thể thâm nhập sâu vào phổi và gây ra nhiều vấn đề sức khỏe.

Nghiên cứu cũng đưa ra các con số cụ thể về mức độ tăng nguy cơ mất trí nhớ: Cứ mỗi 10 microgam bụi mịn PM2.5 tăng thêm trên mỗi mét khối không khí (10 μg/m³), nguy cơ tương đối mắc chứng mất trí nhớ tăng 17%. Với Nitrogen dioxide (NO2), cứ mỗi 10 μg/m³ tăng thêm, nguy cơ tăng 3%. Còn đối với muội than, mỗi 1 μg/m³ tăng thêm trong không khí, nguy cơ tăng 13%.

Mặc dù cơ chế chính xác vẫn đang được nghiên cứu, các nhà khoa học cho rằng ô nhiễm không khí có thể gây ra viêm nhiễm trong não và gây hại cho các tế bào não thông qua một quá trình hóa học gọi là stress oxy hóa. Các chất ô nhiễm có thể trực tiếp xâm nhập vào não hoặc đi vào máu từ phổi rồi di chuyển đến các cơ quan khác, gây viêm nhiễm toàn thân và ảnh hưởng gián tiếp đến não.

Nhóm nghiên cứu nhấn mạnh rằng giảm tiếp xúc với không khí ô nhiễm có thể giúp giảm tỷ lệ mắc chứng mất trí nhớ. Họ kêu gọi cần có các chính sách mạnh mẽ hơn ở cấp độ địa phương, quốc gia và quốc tế để chống lại ô nhiễm không khí một cách mạnh mẽ. Điều này bao gồm việc đặt ra các giới hạn chặt chẽ hơn đối với các hành động liên quan đến việc phát thải ra các chất gây ô nhiễm chính, đặc biệt là từ ngành giao thông và công nghiệp.

Tiến sĩ Christiaan Bredell, một trong những tác giả của nghiên cứu, khẳng định rằng việc phòng ngừa chứng mất trí nhớ không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế, mà còn cần sự tham gia của quy hoạch đô thị, chính sách giao thông và các quy định về môi trường.

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng thừa nhận rằng phần lớn những người tham gia khảo sát sinh sống ở các quốc gia có thu nhập cao. Điều này có thể hạn chế khả năng áp dụng kết quả đối với đa dạng các nhóm dân số, đặc biệt đối với những cộng đồng thường xuyên tiếp xúc với mức độ ô nhiễm không khí cao hơn. Các nhà nghiên cứu kêu gọi cần có thêm nhiều những nghiên cứu đa dạng hơn về sắc tộc ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình.