Công dân khuyến học

Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!

Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!

19:42 - 22/10/2025
Công dân & Khuyến học trên

"Tài nguyên nước chẳng phải một món hàng bán trên thị trường tự do. Tất cả dòng sông, kênh, mương… đều thuộc quyền sở hữu của nhà nước, chính quyền sử dụng, điều hành phục vụ lợi ích toàn dân"...

Ông chủ một nhà máy nước nông thôn thương lượng với vị đại diện chính quyền về cái giá cho chữ ký của mình bằng giọng chắc nịch. Người đối thoại nhắc khéo ông:”Tài nguyên nước chẳng phải một món hàng bán trên thị trường tự do. Tất cả dòng sông, kênh, mương…đều thuộc quyền sở hữu của nhà nước, chính quyền sử dụng, điều hành phục vụ lợi ích toàn dân"
Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!- Ảnh 1.Phóng sự của Hà Linh Quân

Ra đời đúng lúc

Hồi đầu thế kỷ, bạn tôi nghỉ hưu muốn về quê sống. Con cháu can ngăn, nói ông lẩm cẩm: "Nhiều người ở quê muốn ra tỉnh còn không được!". Ông thản nhiên đáp: "Quê giờ có điện, đường nhựa, cũng ăn "nước máy" khác gì thành phố!".

Vốn dĩ ông làm công đoàn, có nhiều thời gian đọc báo, nên biết: Sau khi Chính phủ công bố Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Nước sạch và Vệ sinh Môi trường Nông thôn (năm 1998), Hải Phòng cấp đất và một phần vốn ban đầu cho các doanh nghiệp tư nhân, để rồi mọc lên 161 nhà máy cấp nước "mini"(công suất từ 200 đến 500 m3 nước sạch/ngày), "phủ sóng" khắp vùng ngoại thành.

Chao ôi, cái ngày "nước máy" của các mini về làng vui ơi là vui! Có trường cho cả trẻ con nghỉ học, ra đường đánh trống phất cờ. Bà già vốc nước cho lên mũi ngửi. Trai thanh gái tú hồ hởi, ngày nào cũng mang áo trắng ra giặt! Rồi đây các cô gái quê hết ra cầu ao trôi đầy bèo tấm rửa rau, vo gạo bên cạnh một đám trẻ ranh lặn ngụp cùng con chó già, làm bùn đen ngòm sục lên từ đáy. Nếu thời còn hợp tác xã chắc chắn thôn sẽ mổ trâu ăn mừng!

Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!- Ảnh 2.

Nhiều sông ngòi ở Hải Phòng đang bị ô nhiễm nặng.

Hôm về quê thăm ông bạn, thằng cháu cứ nằng nặc mời: "Chú ra rửa mặt cho mát!", ý muốn khoe dòng nước máy "sạch tinh"chảy ra từ vòi! Nó kể : "Ở làng xã này, các ông chủ nhà máy nước mini được trọng vọng lắm. Nhà có việc hỷ là phải mời bằng được các ông đến nâng cốc, giống hệt địa chủ ngày xưa, chỉ thiếu màn xin chữ ký như những siêu sao bóng đá ở thành phố thôi!"

Cuộc "hôn phối" hạnh phúc giữa làng quê và nước mini cũng kéo dài đến gần hai chục năm. Người dân có nước sạch dùng. Các ông chủ có của ăn của để!

Ngày xưa là tốt, còn bây giờ chưa đủ tốt!

27 năm sau ngày khai sinh Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Nước sạch và Vệ sinh Môi trường Nông thôn, chẳng ai biết được bao nhiêu nước sông đã chảy qua cầu, nhưng nước đổi màu thế nào thì ai cũng thấy. Con kênh xanh xanh ngày xưa (nguồn nguyên liệu thô cho nhiều nhà máy lọc nước mini) nay đã trở thành con kênh có màu của nước thải từ máy giặt!

Điều đáng mừng là Việt Nam không hề thiếu nước, thậm chí thừa nước. Trong khi thế giới đang bước vào một cuộc khủng hoảng nước trầm trọng. Ấn Độ và Pakistan đánh nhau để giành nguồn nước. Chính quyền Iran dự tính rời đô, chỉ vì Tehran không đủ nước! Ở Israel, mặc dù nước sạch chảy dẫn khắp nhà, nhưng người dân luôn coi nước như tài sản quý. Thậm chí nó được in trên tiền giấy!

Buồn thay, hầu hết nước của ta là nước bẩn. Bỏ qua tác hại (gia tăng hạn hán và xâm nhập mặn) khó bề chống đỡ của một vấn nạn toàn cầu- biến đổi khí hậu- chính ta đang làm ô nhiễm sông, hồ…

Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!- Ảnh 3.

Thế rồi nghịch lý xuất hiện: Làng quê giàu lên lại góp phần làm nghèo đi (suy thoái) nguồn nước. Những túp lều xưa xiêu vẹo, vài xóm nhà thời bao cấp bạc màu, nằm lọt giữa các cánh đồng, giờ biến thành phố bê tông, cao tầng, chen chúc xếp hàng dọc dòng kênh mương. Tất nhiên, nước làm gà vịt trong bếp, chất thải từ người, cũng được hòa vào nước sông.

Những cánh đồng bón quá nhiều phân hóa học, thuốc trừ sâu. Chúng ngấm vào mạch nước ngầm, theo các cơn mưa tràn xuống mương, ngòi, rồi đổ ra sông. Phốt pho và ni tơ trong phân bón là nguồn dinh dưỡng cho tảo sinh ra tự nhiên. Gặp ngày ấm áp, tảo sẽ sinh trưởng bùng nổ. Tảo xanh nở hoa làm kiệt ô xy trong nước. Những con cá thiếu dưỡng khí khổ sở giãy giụa, chết trong đoạn mương đục ngầu rác rưởi. Nước bốc lên mùi hôi thối.

Thế vẫn chưa kinh! Không biết bao nhiêu nhà máy đang ngày và đêm âm thầm, bí mật xả nước thải chưa xử lý xuống các dòng sông.

Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!- Ảnh 4.

Một lãnh đạo Công ty Cấp nước Hải Phòng trình bày sơ đồ cấp nước vào các xã.

Người dân "chạy trốn" nước bẩn bằng cách đào giếng và xây bể chứa nước mưa. Thế nhưng tầng nước ngầm cũng đã bị xuyên thủng bởi nước thải có chứa chất gây ung thư. Một giọt mưa chỉ được xem là sạch lúc chưa rơi xuống. Còn khi tích tụ lại thành dòng chảy thì nó ôm theo bao nhiêu bụi bặm và các hóa chất độc hại.

Nguồn nước đã bị ô nhiễm, chữa lành nó vô cùng khó. Thậm chí nó sẽ mất đi, đôi khi vĩnh viễn. Làm sao có được nước sạch thỏa mãn người dân trong khi nguyên liệu thô từ sông hồ, kênh mương đang bị suy thoái ngày càng trầm trọng?

Với tuyệt đại đa số nhà máy nước mini Hải Phòng, đó là một nhiệm vụ bất khả thi, bởi nó chỉ được giải quyết bằng tiền bạc và trí tuệ!

Nhờ các thiết bị tinh vi, công nghệ tiên tiến (chỉ có ở những doanh nghiệp cấp nước hiện đại, tài khoản ngân hàng rủng rỉnh) nước được xử lý loại bỏ vi khuẩn và các vi sinh vật khác thì mới đạt tới Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về Chất lượng Nước dùng cho Ăn uống!

Tiền vốn đầu tư còi cọc cùng với trình độ nhân sự sơ đẳng chính là "Gót chân Achilles" - điểm yếu chí tử của rất nhiều nhà máy nước mini Hải Phòng.

Cái gì ngày xưa là tốt thì bây giờ lại không đủ tốt!

Chính quyền ra tay

Thế là đến giữa năm 2025, một nửa số nhà máy nước nông thôn của Hải Phòng bị đóng cửa, chỉ còn 81 "mini" tồn tại ở 3 cấp độ khác nhau.

Theo phân loại từ chính quyền thành phố, 21 "mini" phát triển bền vững do đầu tư nhiều và sử dụng nguồn nước thô từ các công trình thủy lợi được bảo vệ tốt, song vẫn chưa đạt Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về Chất lượng Nước dùng cho Ăn uống!

25 "mini" nước khác đạt được Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về Chất lượng Nước dùng cho Sinh hoạt (tắm rửa…). Tuy nhiên, các nhà máy này không có khả năng nâng cấp vì không phù hợp quy hoạch, không đạt tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư theo thành phố quy định.

Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!- Ảnh 5.

Ông Nguyễn Quang Huy - Bí thư Đảng ủy xã Tân Minh, chủ trì cuộc họp về cấp nước sạch cho dân.

Cuối cùng là 28 nhà máy nước mini không đảm bảo chất lượng nước. Đặc biệt có 15 "vị" được dân kêu lên phương tiện thông tin đại chúng vì quá hãi hùng!

Sự kiện "nước bẩn" đã bị đẩy xa đến mức thành phố Hải Phòng lập tức đưa ra Nghị quyết và Quyết định về kế hoạch, hành động nhằm" đảm bảo cung cấp nước sạch ở khu vực nông thôn", với mục tiêu là đến năm 2025 toàn bộ người dân nông thôn Hải Phòng được dùng nước sạch đạt chuẩn quốc gia! Thành phố nhanh tay xây dựng phương án chấm dứt hoạt động của 42 nhà máy nước "mini" không thể đáp ứng yêu cầu và chuyển giao vùng phục vụ cho các nhà đầu tư mới có năng lực mạnh và quy mô lớn.

Cú đột phá đầu tiên là Tiên Lãng- một huyện nghèo, đứng đội sổ về chất lượng nước nông thôn ở Hải Phòng. 13/18 nhà máy nước mini ở đây bị xếp vào danh sách đen.

Bí thư đảng ủy xã và hành trình đến nước "mới"

Đầu năm 2025, ông Nguyễn Quang Huy được bổ nhiệm làm Bí thư đảng ủy xã Tân Minh mới (do sắp xếp 4 xã cũ: Cấp Tiến, Kiến Thiết, Bạch Đằng, Đoàn Lập thuộc huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng). Là dân báo chí (nguyên Phó giám đốc Sở Thông tin Truyền thông), là dân công nghệ (Phó Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ Hải Phòng), thế nên ông chả lạ gì tình trạng nước ở thôn quê.

Ngay từ ngày đầu nhậm chức, chương trình làm việc của bí thư xã đã có vấn đề nước sạch Tân Minh.

Ông nói: "Thật đáng buồn là xã nông thôn MỚI mà phải sử dụng nước "CŨ"! "Cũ" ở đây là thứ nước đã mất chất lượng , đôi khi để rửa tay chân cũng ngại, do 5 nhà máy mini già nua, không còn đạt chuẩn, cung cấp cho người Tân Minh.

Cùng lúc dân cũng đang khát khao dùng nước "mới", thứ nước bơm được lên tận nhà tắm tầng 3, chẳng làm han gỉ máy giặt, và quan trọng nhất : Uống vào bụng không sợ bệnh. (Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới 80% bệnh tật toàn cầu bị lây truyền qua nguồn nước. Cội nguồn cái chết của con người nằm trong nước! Bởi thế Liên Hợp Quốc ra tuyên bố: "Quyền được tiếp cận nước sạch là vấn đề sống còn để con người có cơ hội sống khỏe mạnh. Nó là một quyền con người quan trọng như quyền không bị ngược đãi và các quyền con người khác".)

Ý Đảng lòng Dân đã hợp nhau rồi, thế nhưng ở giữa còn có các ông chủ nhà máy nước mini.

Họ là những người hiểu chuyện, biết rằng "thời của hoa hồng" đã hết. Tuy nhiên, trước lúc sẵn sàng rời khỏi sân khấu, họ muốn nói lời cuối cùng: "Con át chủ bài" mà các ông chủ nhà máy mini sử dụng triệt để là nguyên tắc được ghi trong Nghị định 117 của Chính phủ, rằng …"mỗi rừng một hổ". Tức là mỗi nhà đầu tư được độc quyền cung cấp nước trên địa bàn đã xác định bằng hợp đồng với chính quyền địa phương (ở đây là Ủy ban Nhân dân). Chỉ khi nhà đầu tư đó tự nguyện "rút quân" thì nhà đầu tư khác mới có quyền tiếp quản.

Nông thôn mới không thể ..."ăn" nước "cũ"!- Ảnh 6.

Thi công đường cấp nước sạch cho dân ở xã Tân Minh mới

Cái giá của sự "tự nguyện" là chính quyền phải "hỗ trợ" chi phí họ đã đầu tư vào sản xuất nước, để có vốn chuyển đổi nghề. Nghe ra có vẻ hợp tình, nhưng bao nhiêu thì hợp lý? Chính câu hỏi này làm thành điểm nghẽn, gây chia rẽ trong nội bộ người dân. (Vì xã không có kinh phí nên khoản "hỗ trợ" được xã hội hóa, phân bổ vào dân)

Một số người dân biết nước là quý nhưng họ thắc mắc tại sao lại phải trả tiền cho nó. Nhìn mưa rơi từ trên trời và họ cho rằng nước là miễn phí. Họ đúng. Nước mưa miễn phí. Nhưng còn loại nước an toàn, tin cậy và luôn sẵn có, chỉ cần một động tác xoay van nước, thì không thể miễn phí được. Xây dựng cơ sở hạ tầng để đưa nước sạch tới tận nhà bạn, xử lý nước bẩn để ngừa bệnh tật cho bạn cũng vậy, không thể miễn phí.

Bà con hiểu ngay. Thực ra nhiều người bức xúc đến mức không muốn hợp tác, chẳng phải là với chính quyền, mà là với các chủ nhà máy nước mini. Họ thấy không thuận tai với số tiền hỗ trợ cho nhà máy nước, để đổi lại, các ông chủ ký chuyển nhượng quyền cung cấp nước cho nhà đầu tư mới. Họ từ chối "xã hội hóa", nôm na là không đóng tiền. Khi những toan tính kinh tế - tài chính thực dụng không thuyết phục được đa số cộng đồng, 4/5 nhà máy nước ở Tân Minh chưa "hạ bút".

Nhờ sự vận động người dân của cả hệ thống chính trị ngày đêm, không quản nắng mưa, tháng 1/2025 ông Phạm Văn Ân- chủ nhà máy nước mini Cấp Tiến - một người sống rất "biết điều" đã ký biên bản thỏa thuận chuyển nhượng vùng cấp nước cho Công ty Cấp nước Hải Phòng.

Và 9 tháng sau, Tân Minh đã đạt được thỏa thuận với chủ nhà máy nước mini Kiến Thiết. Dự kiến đến ngày 30/10/2025, ông chủ này cũng sẽ ký với xã một bản thỏa thuận tương tự.

Hôm về Tân Minh dự hội nghị xã phát động cán bộ, công chức…tình nguyện ủng hộ kinh phí chuyển vùng cấp nước, tôi hỏi ông Nguyễn Quang Huy: "Có gì khó khăn khi đang từ sở (gặp nhiều vấn đề vĩ mô) về làm "quan" xã (giải quyết đến chuyện vi mô)?", ông đáp:"Lãnh đạo và học hỏi là hai mặt không thể tách rời!". Một câu ứng đối đúng chất chính khách.

Lại câu hỏi nữa:"Nếu các ông chủ mini cương quyết bám vào độc quyền, không chịu thỏa thuận với dân?". Trả lời:" Độc quyền chỉ là điều kiện ưu đãi, còn giá trị thực mới là tấm vé tồn tại. Độc quyền không phải là sự thao túng được hợp thức hóa. Duy trì hay tước bỏ nó đều được phán xử bằng giá trị của sản phẩm độc quyền: Nước đó phải sạch. Quyền cấp nước bẩn là một thứ quyền lực bị đánh cắp.

Và độc quyền cũng cần minh bạch trước pháp luật. Chúng tôi ủng hộ các đòi hỏi chính đáng của doanh nghiệp, giải thích cho người dân hiểu, nếu đòi hỏi đó  không làm thiệt hại đến những lợi ích to lớn của dân. Chúng tôi thúc đẩy để các ông chủ mini, họ đã từng là "công thần" địa phương, và những người dân bà con của họ, mau chóng xích lại gần nhau và tất cả cùng có lợi"

Hệ thống nước mới không chỉ là một dự án cơ sở hạ tầng đơn thuần. Đó là hiện thân tư tưởng: Lợi ích cộng đồng quan trọng hơn mọi tính toán cá nhân. Thành công của nó sẽ lan tỏa trong nhân dân một tinh thần là các thách thức cộng đồng khác cũng có thể vượt qua được.

Ngày 22/9/2025, Công ty Cấp nước Hải Phòng bắt đầu triển khai thi công lắp đặt hệ thống đường ống cấp nước trên địa bàn được nhà máy mini Cấp Tiến chuyển quyền .

Một vị lãnh đạo Công ty Cấp nước Hải Phòng nói rằng:"Đây không đơn thuần là một dự án kinh tế. Nó còn là một nhiệm vụ chính trị, phục vụ nhân dân, bởi chúng tôi là doanh nghiệp nhà nước!"

Dự kiến đến Tết âm lịch năm nay (2026) người dân xã Cấp Tiến cũ sẽ được "ăn" thứ nước MỚI xứng đáng với danh xưng Nông thôn Mới! Như vậy, "một kỷ nguyên nước mới" sắp bắt đầu ở vùng quê nghèo Tiên Lãng, Hải Phòng!

Bình luận của bạn

Bình luận

icon icon