Nhà văn trẻ... đang ở đâu?

 Nhưng dòng này được đón nhận, được nhìn nhận như thế nào và đang ở đâu khi nó mang dáng vẻ hình thức và cả “vị” không như dòng chảy truyền thống?

Cũng có nhiều vấn đề thuộc về “dòng” văn học này được giải mã, nhưng xem ra vẫn còn nhiều sự e ngại bởi tính “định hình” của dòng văn học trẻ  chưa thật sự tạo ra những đặc điểm, dấu ấn để có thể lưu lại như một “dòng” văn học trong thời đại 4.0 này.

Khi là “Văn học trẻ”

Khái niệm văn học trẻ của  văn học Việt Nam  đã có từ lâu và đã trải qua nhiều hội nghị gặp gỡ các cây viết trẻ toàn quốc ngay cả khi các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ đang diễn ra. Lúc đó “dòng văn học trẻ” hòa dòng chảy chung và không có gì để phân biệt được giữa “già- trẻ”, vì hình thức, nội dung đều cùng chung mục đích phục vụ cho công tác văn hóa tư tưởng của các cuộc kháng chiến bảo vệ, thống nhất đất nước, xây dựng Chủ nghĩa Xã hội.

Đến kỳ Hội nghị những người viết văn trẻ lần thứ 5 (năm 1999), manh nha một dòng văn học trẻ qua những cây viết của thế hệ 6X, có những tín hiệu mới nhưng vẫn chưa phải đột phá hay khám phá mới mẻ, mà vẫn còn đậm đặc chất “văn truyền thống” của các thế hệ đàn anh trước đó.

Thời điểm Hội nghị những người viết văn trẻ lần 6 (năm 2000), văn  học trẻ đã bắt đầu thành dòng chảy, dù chưa mạnh mẽ, chưa cuộn xiết, chưa ào ạt xô dạt bứt phá, nhưng đã đủ gây "chấn động" như một dư chấn. Những cái tên Nguyễn Ngọc Tư, Văn Cầm Hải, Vi Thùy Linh, Nguyễn Tiến Đạt, Nguyễn Đình Tú, Bùi Anh Tấn…như đại diện “đánh tiếng” cho các nhà văn thế hệ trước “đã đến lúc khẳng định sự có mặt của chúng tôi, đã đến thời của chúng tôi”.

Đến Hội nghị những người viết văn trẻ lần 7 (năm 2006), văn học trẻ đã thật sự thành “dòng”, có tiếng nói riêng, có một vị trí riêng, với đủ hình vẻ và những biến tấu đa dạng, đa sắc, đa phong cách cả trong Nam ngòai Bắc. Và cũng là lúc mà bắt buộc các nhà văn thế hệ trước , các nhà lý luận phê bình văn học Việt Nam  phải nhìn nhận một cách nghiêm túc về “dòng” văn học trẻ, không thể xem đó là “trò chơi vui” của người trẻ.

Trẻ là mới?

Lớp trẻ bây giờ được nhiều ưu đãi của các tiến bộ khoa học kỹ thuật, nên việc tiếp cận thông tin đa phương tiện công nghệ cao đã trở thành phổ biến. Việc hội nhập, xu thế tòan cầu hóa đã  đem thế giới đến trong tầm tay,  và nhiều thứ du nhập  nhanh vào Việt Nam mà đón nhận trước tiên là lớp người trẻ 7X, 8X, 9X, 10X.

Nhà văn trẻ lại càng nhạy hơn về những thay đổi đó và họ không tiếc gì mà không đưa vào tác phẩm của mình những gì họ thấy và cảm nhận trong con mắt của người trẻ. Cái nhìn về hiện thực xã hội đương đại cũng khác hơn các thế hệ trước. Đó là cái nhìn mở theo nhiều chiều, nên việc cảm nhận cũng có nhiều trạng thái cảm xúc khác nhau, dẫn đến cách thể hiện khác nhau nhưng đều mang những nét tính cách của thời đại.

Trong mỹ thuật đã có những phong cách thể hiện mới và đã được chấp nhận dù chưa thật sự thuyết phục như Performance- trình diễn, Installation- sắp đặt, vidéo art, body art... Và không còn  nhiều những chất liệu truyền thống như toan, lụa, sơn mài, sơn dầu, bột màu…, mà là tất cả những gì gọi là “vật chất” đều trở thành vật liệu để làm nên ý tưởng nội dung tác phấm nghệ thuật.

Ngòai ra, trong các bộ môn nghệ thuật khác cũng đều có chất “trẻ”, “mới” của thời đại, không ai không thấy từ sân khấu, điện ảnh, âm nhạc, múa... Thế thì tại sao không? Văn chương là một trong 7 môn nghệ thuật tại sao lại không có sự “đổi mới”! Mà không ai khác chính các nhà văn trẻ là những người làm mới.

Mới- là sự khám phá, sự thể nghiệm, tìm tòi và có thể có cả sự bắt chước lai tạp trộn lẫn…Dĩ nhiên là sẽ có kết quả tốt và nhiều cái chưa quen hay phản ứng ngược gây phản cảm theo cách nhìn nhận truyền thống.

Đã có một thời chưa xa, nhiều nhà văn thế hệ trước cảm thấy bị “sốc” và thậm chí có người còn tức giận như bị “xúc phạm” khi đọc thơ Vi Thùy Linh, Văn Cầm Hải, Nguyễn Hữu Hồng Minh… Văn của Đỗ Hòang Diệu, ngay cả Nguyễn Ngọc Tư cũng bị đem ra mổ xẻ…, nhưng rồi cũng chính các vị đó lại có cái nhìn ‘xoay chiều”, có vị còn khuyến khích cho kiểu viết đó.

Cũng có thể thế hệ trước đã thấy không thể quay ngược được thời gian, và cũng có thể họ thấy là không thể đi ngược được xu thế mới, vì như thế là biến mình thành kẻ lạc hậu. Văn học trẻ đã được nhìn nhận như thành tố mới trong VHVN.

Mới- là sự cách tân, cách tân trong hình thức thể hiện, cách tân trong nhìn nhận sự việc, nhìn bằng cách nhìn của người trẻ tuổi 7X, 8X, 9X, 10X. Quay ngược lại thời gian 70- 80 năm trước, khi phong trào “Thơ mới”, hay “Tự lực văn đòan” xuất hiện, họ cũng bị “bầm dập” khá nhiều để rồi cuối cùng được công nhận, được tung hô, và cho đến nay nó vẫn được nhìn nhận như sự đột phá tạo cho văn học Việt Nam một diện mạo mới phát triển.

Vậy thì tại sao văn học trẻ hôm nay, khi có những “phá cách”, khi cái nhìn qua lăng kính trẻ có những “méo mó” không đẹp theo kiểu nghĩ và cái nhìn truyền thống là đã vội cho là không tốt, cần phải “chỉnh sửa”…?

Trẻ là cái Tôi?

Trẻ là năng động, là thích khám phá, thích cái mới, thích thể hiện cái “Tôi” của mình. Trong văn học trẻ, nó càng bộc lộ rõ rệt. Có thể những cái “mới” đó so với thế giới không còn mới, có thể là sự chắp vá, lai tạp, bắt chước…, nhưng với cách nhìn của người trẻ, chỉ cần không giống với những gì của thế hệ trước là mới, người trẻ muốn thay đổi, càng bị phản đối càng muốn thực hiện.

Đó cũng chính là cái “Tôi” của họ, cái “tôi” cá nhân,  có thể bế tắc, hoang mang, khắc khỏai và sự nghi ngờ, thậm chí “không biết mình là ai”. Và không chỉ có thế, nhiều cây viết trẻ đã khẳng định cái “Tôi” của mình với tư cách một công dân, có trách nhiệm công dân trên trang viết, họ chỉ khác là cách phản ảnh và cách nhìn của họ là của hôm nay, của 7X, 8X, 9X, 10X.

Nhưng tất cả chỉ là chứng minh là họ đang tồn tại, đang có mặt và đang tham gia vào mọi sự kiện của cuộc sống đương đại. Nhà văn trẻ viết về mình nhưng cũng là viết về giới của mình, lứa tuổi của mình, của thời đại mình đang sống.

Trong văn học Việt Nam cũng không thể cho họ đứng ngòai cuộc chỉ như những phù phiếm của tuổi trẻ, “thiếu kinh nghiệm, thiếu bề sâu kiến thức…”. Thế hệ các nhà văn đi trước cũng đã từng trải qua một thời tuổi trẻ với nhiều hy vọng, ước mơ, tìm tòi, khám phá trên trang viết của mình, và cũng có khi chung chiêng giữa đôi bờ của mới- cũ.

Nhà văn trẻ đang ở đâu?

Thấu hiểu tuổi trẻ là thấu hiểu những gì họ đang thể hiện, không nên phê phán nếu nó có vẻ “trái tai, gai mắt”, cũng không nên xoay ngược khen một cách thái quá để tỏ ra thức thời “đi kịp thời đại” với giới trẻ . Phải là những người tỉnh táo, có như thế các nhà văn thế hệ trước mới có thể là những nhà “cố vấn”, chuyên gia để cho nhà văn trẻ cảm thấy được tôn trọng, được khích lệ, được nhìn nhận một cách chính đáng. Như thế  thì lo gì họ không có những trang viết tốt, những trang viết đẹp theo đúng nghĩa của mỹ từ “Văn”.

Nhà văn trẻ… đang ở đâu? Thật ra, để trả lời câu hỏi này vào thời điểm này rất khó. Bởi vì vị trí của nhà văn trẻ trong dòng chảy văn học Việt Nam đương đại đang vẫn còn “xê dịch’, chưa định hình. Các nhà văn trẻ chưa khẳng định rõ ràng mình là ai- trách nhiệm trang viết của mình đối với nền văn học Việt Nam như thế nào, mình viết gì, viết ra sao để vừa mang được những đặc điểm của văn học Việt Nam không lẫn với văn chương nước ngòai, vừa phải mang tính cách trẻ rõ ràng như một thế hệ mới, tạo ra diện mạo mới cho văn học Việt Nam tương lai.

Nhà văn trẻ… đang ở đâu? Vẫn là câu hỏi ngỏ. Do chính các nhà văn trẻ tự trả lời bằng chính tác phẩm của mình, tên của mình, và sự tồn tại của mình trong dòng chảy văn học Việt Nam.