Nhà giáo Nguyễn Minh Thúy - nguyên mẫu trong tranh "Em Thúy" qua đời

Nhà giáo Nguyễn Minh Thúy là nguyên mẫu trong bức tranh "Em Thúy" của họa sỹ Trần Văn Cẩn (1910-1994) - một trong bộ tứ danh họa Trí-Vân-Lân-Cẩn (Nguyễn Gia Trí, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Tường Lân, Trần Văn Cẩn) của nền hội họa Việt Nam.

Bà Nguyễn Minh Thúy sinh năm 1935, cháu ruột gọi họa sĩ Trần Văn Cẩn bằng bác. Bà Minh Thúy từng kể, một ngày năm 1943, thấy cháu gái mặc áo lụa Hà Đông màu phớt hồng, họa sỹ Trần Văn Cẩn đề nghị cháu gái mình ngồi lên ghế làm mẫu để vẽ.

Khi ấy, Nguyễn Minh Thúy 8 tuổi, đang học trường nữ sinh tiểu học École Brieux ở Hàng Cót. 

Bà Minh Thúy là chị gái cả trong một gia đình công chức có 4 chị em ở 23 phố Hàng Cót (Hà Nội). Nguyễn Minh Thúy được giáo dục trong môi trường nền nếp, lớn lên, bà học sư phạm và trở thành nhà giáo, dạy môn văn, sử, địa, dạy nữ công gia chánh. 

Sinh thời, nguyên mẫu của bức tranh "Em Thúy" sống một cuộc đời bình lặng với nghề dạy học, bà trân trọng mối duyên với hội họa mà người bác tài hoa Trần Văn Cẩn đã mang đến cho bà.

Sau khi chiến tranh nổ ra, quân Pháp quay lại chiếm Hà Nội, bà Minh Thúy cùng gia đình đi tản cư. Bà Minh Thúy thành hôn với nhà giáo Đào Văn Phúc năm bà 32 tuổi. Ông Đào Văn Phúc nguyên là quyền Giám đốc, Tổng biên tập Nhà xuất bản Giáo dục, nay là Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Bố chồng bà Minh Thúy là nhà giáo Đào Văn Định, Hiệu trưởng đầu tiên của Trung học phổ thông chuyên Lê Hồng Phong (Nam Định).

Ngoài bức chân dung “Em Thúy,” họa sỹ Trần Văn Cẩn còn có một bức tranh khác vẽ cô cháu gái Minh Thúy vào năm 24 tuổi (1959).

Tác phẩm "Em Thúy" lần đầu được giới thiệu tại triển lãm FARTA (Hội Nghệ thuật An Nam) ở Hà Nội năm 1943. Bức tranh này của danh họa Trần Văn Cẩn đoạt giải Nhất tại triển lãm của Hội Khai Trí Tiến Đức (AFIMA), cùng tác phẩm “Gội đầu”.

Năm 1964, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam mua lại tranh từ gia đình nhiếp ảnh gia Đỗ Huân với giá 300 đồng. Khi đó, lương công chức mới ra trường chỉ có 64 đồng một tháng.

Bức tranh sơn dầu “Em Thúy” có kích thước 60cmx45cm, là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Trần Văn Cẩn, một bức tranh được xem là kiệt tác nghệ thuật, một trong những tranh chân dung xuất sắc của hội họa hiện đại nước nhà, một trong những đại diện tiêu biểu của tranh chân dung Việt Nam thế kỷ 20. 

Bức tranh “Em Thúy” mô tả cô bé có mái tóc ngắn, nét mặt thơ ngây, gương mặt hướng về phía trước bằng đôi mắt mở to tròn, trong sáng, bé ngồi khép nép trên chiếc ghế mây, hai tay đặt trên đùi và mặc quần áo ở nhà đơn giản màu trắng. Các gam màu trong tranh được họa sĩ thể hiện tươi sáng, hài hòa.

Tác phẩm tranh "Em Thúy" được công nhận là Bảo vật Quốc gia năm 2013 vì là sáng tạo độc bản và được các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa, mỹ thuật đánh giá cao. Hiện bức tranh được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Theo chia sẻ của gia đình bà Minh Thúy, sinh thời, thỉnh thoảng bà được gia đình đưa đến Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam ngắm bức tranh "Em Thúy".

Năm 2003, nhạc sỹ người Anh Paul Zetter đã viết bản “Little Thuy Minuet” (Điệu minuet cho em Thúy) sau khi ngắm nhìn bức tranh. Ông cho biết bản thân bị mê hoặc bởi “như nhìn thấy tuổi thơ của mình, thấy những xáo động nội tâm đến rơi nước mắt bởi sự mộc mạc, giản dị tuyệt đối của bức tranh.”

Nhạc sỹ người Anh Paul Zetter cũng chính là người đã giúp mời chuyên gia phục chế người Australia - bà Caroline Fry phục chế bức tranh này năm 2004.

Theo Hồ sơ di sản của Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, họa sỹ Trần Văn Cẩn sử dụng bố cục điển hình phong cách châu Âu đầu thế kỷ 20. Tranh mang phong cách riêng biệt của Trần Văn Cẩn, kế thừa tạo hình phương Tây, hòa quyện tinh thần phương Đông. 

Với chất liệu sơn dầu, tác phẩm tiêu biểu cho nghệ thuật tả thực, cũng như thể loại tranh chân dung Việt Nam giai đoạn đầu thế kỷ 20. Thông qua “Em Thúy,” tác phẩm góp phần phản ánh hình ảnh xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945.