Khi trẻ em thích làm du lịch hơn đi học

Bước vào kỳ nghỉ hè nào cô giáo Huyền Thư, giáo viên dạy cấp phổ thông cơ sở ở Lũng Cú, Đồng Văn, Hà Giang cũng có một nỗi lo lắng: Học sinh của mình sẽ không trở lại trường khi hết hè vào năm học mới. Có nhiều lý do để tỷ lệ bỏ học ở miền núi, những nơi thưa thớt dân cư luôn cao là gia đình nghèo, học sinh bỏ học đi làm. Học sinh không theo kịp chương trình sinh ra chán nản. Nhưng lý do chủ yếu vẫn là khu vực này đang có du lịch phát triển, trẻ dễ kiếm được tiền từ hoạt động du lịch, bị trật ra khỏi môi trường yêu thích trường lớp, bạn bè và học tập. 

Thực tế cho thấy, lao động trẻ em trong hoạt động du lịch hầu hết tồn tại ở các vùng bờ biển, hải đảo, vùng dân tộc thiểu số, khu vực dân cư đang phát triển du lịch cộng đồng. Những em bé đang độ tuổi đến trường nhưng thường xuyên có mặt ở các địa điểm tập trung đông khách du lịch để bán hàng, cầm hoa và chụp ảnh chung với khách du lịch để kiếm tiền và dần bỏ hẳn việc học.

Mặt khác, việc gia tăng lao động trẻ em trong hoạt động du lịch đang được khuyến khích và cổ vũ bởi chính… những người đi du lịch. Tình trạng này được phán đoán sẽ khó thuyên giảm nếu không có một chiến lược truyền thông thay đổi nhận thức và hành vi một cách mạnh mẽ và quyết liệt.

Trên đường đi từ Quản Bạ lên Đồng Văn, đích đến là đỉnh Lũng Cú có rất nhiều trẻ em người Mông mang các quẩy tấu có hoa tam giác mạch ngồi ở ven đường chờ khách du lịch tới chụp ảnh. Mỗi người như thế trả cho các em tiền từ 10 đến 100 ngàn đồng. Sau đó, những bức ảnh được đăng tải trên mạng xã hội tạo ra làn sóng chụp ảnh cùng người dân bản địa, mà thực chất là các cháu nhỏ đã bỏ học ở trường để đi làm việc kiếm tiền. Dần dà, sự việc hình thành trong tư duy của người bản địa là cứ chụp ảnh đồng nghĩa với phải trả tiền. Có rất nhiều vùng, người địa phương không biết nói tiếng phổ thông, chỉ học được một câu để nói với bất cứ ai là "trả tiền đi".

Tại khu du lịch Mũi Né – Phan Thiết, rất nhiều trẻ em mang các tấm nhựa giang nắng để chờ khách du lịch thuê trượt cát. Nếu không cho thuê được thì các em xin tiền, nhũng nhiễu khách du lịch. Việc nhũng nhiễu này xảy ra ở hầu hết các trung tâm du lịch, đô thị lớn mang đến hình ảnh không thiện cảm cho du lịch Việt Nam.

Sự việc mang đến tác hại đầu tiên là tạo nên một hình ảnh của vùng du lịch kém thân thiện. Khi người dân chỉ chờ xin tiền du khách thì chính du khách cũng muốn tránh xa họ. Thêm nữa, chính những du khách ban đầu hào hứng chụp ảnh, cho tiền, cho kẹo... sau đó xuất hiện tâm lý e ngại và xa lánh vì người dân hóa ra chỉ xin tiền mà không thân thiện như họ nghĩ. Không thể nói nguyên nhân ban đầu bắt nguồn từ đâu nhưng tình trạng này cần được nhận thức lại, cả về hai phía, người dân và khách du lịch.

Giữ học sinh trở lại trường sau kỳ nghỉ hè là việc vô cùng vất vả của các giáo viên. Nhất là khi trẻ bắt đầu kiếm được tiền khi đi chơi với khách du lịch, dẫn đường, bán đồ lưu niệm, phiên dịch… Chưa kể trẻ là đối tượng rất dễ bị lạm dụng, xâm hại. Trẻ em bị lạm dụng tình dục đã từng là vấn nạn nhức nhối tại Sa Pa, Lào Cai và cho đến nay vẫn tồn tại như một tất yếu của một vùng du lịch cởi mở. Vậy, giải pháp nào mới thực sự có hiệu quả?

Sử dụng lao động trẻ em trong các khu du lịch và các hoạt động du lịch còn có nguy cơ khiến trẻ em bị bóc lột thông qua việc bắt ép đi ăn xin, bán hàng rong, trộm cắp tài sản của khách du lịch. Việc bỏ học để lao động trong các hoạt động du lịch không chỉ là do mong muốn của trẻ em, còn là do gia đình bắt buộc hoặc bị lôi kéo, cưỡng bức. Chính các em không được sống trong một môi trường lành mạnh khi các vùng du lịch bỗng nhiên phất lên bất ngờ. Làng bản, thôn xóm bỗng nhiên tràn ngập khách lạ và lưu trú cùng với nhà dân.

Ngoài văn hóa bản địa bị pha trộn, bản thân các em cũng gặp khó khăn khi hình thành nhân cách và nếp sống thích nghi với một khu du lịch phát triển. Những nhận thức lầm lạc có thể xâm nhập vào tâm hồn trẻ thơ và khiến các em từ bỏ trường lớp. Và bản thân các em, nguồn nhân lực địa phương đáng quý không thể phát triển lên thành những nhân tố tích cực, trở thành lao động có kiến thức và chất lượng cao như đích đến của ngành du lịch.

Trên thực tế, việc trẻ em tham gia vào hoạt động du lịch vẫn có thể chấp nhận được ở các hình thức như: Lao động sản xuất sản phẩm du lịch, vẽ tranh, làm xiếc, vùng với ông bà cha mẹ vệ sinh dọn dẹp làm homestay, tham gia vào các lớp truyền dạy văn hóa dân gian, sử dụng nhạc cụ, trò chơi dân gian, hoạt động lễ hội… Một số trẻ nhỏ có thể tham gia phiên dịch, hướng dẫn viên nếu phù hợp. Những việc này phải được sự đồng thuận của các em và phải là nhu cầu của các em, là điều kiện cho trẻ em phát huy khả năng, kỹ năng cá nhân, nhằm trang bị kiến thức về ý thức lao động, kỹ năng sống cho chính các em.

Một xã hội cần tiến tới việc tôn trọng trẻ và tạo điều kiện để trẻ phát triển bản thân với cơ hội làm giàu, kiếm tiền và tăng thu nhập luôn ở trên nền tảng kiến thức và rèn luyện. Các em cần được nhận thức rõ, hiểu biết và được chia sẻ những nguy cơ để tránh. Một chiến dịch truyền thông dài hơi là cần thiết, không chỉ với trẻ mà với cả khách du lịch.