Chất lượng giáo dục phổ thông nhìn từ kết quả kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10

Những năm gần đây, nếu chỉ nhìn vào điểm tổng kết năm học, danh hiệu học tập của học sinh ở các cấp học phổ thông từ lớp 1 cho đến lớp 12 và thậm chí là kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông thì có lẽ mọi người sẽ rất vui mừng.

Bởi vì điểm tổng kết của học sinh ở các trường phổ thông đang rất cao - kể cả những trường không phải là trường chuyên, những lớp không phải là lớp chọn thì số lượng học sinh đạt danh hiệu học sinh xuất sắc (cấp tiểu học) và học sinh giỏi, học sinh tiên tiến (chương trình 2006 - cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông) bây giờ nhiều lắm.

Ngay cả kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông của học sinh lớp 12 do Bộ Giáo dục và Đào tạo đứng ra chủ trì tổ chức thì năm nào cũng đậu gần sát 100%, có những môn thi chủ yếu là điểm giỏi, điểm học bạ các môn mà các địa phương báo cáo về Bộ cũng chủ yếu từ điểm khá trở lên.

Thế nhưng, kỳ thi tuyển sinh 10 của nhiều địa phương trong những năm qua lại thấp đến ngỡ ngàng đến lạ, phần nhiều các trường trung học phổ thông lấy điểm chuẩn đầu vào dưới 5 điểm/môn. Thậm chí, kỳ thi tuyển sinh 10 năm 2020 có trường chỉ lấy 0,58 điểm/môn đã đậu vào lớp 10, đó là Trường trung học phổ thông Lang Chánh (Thanh Hóa) có điểm chuẩn đầu vào 2,9 điểm/3 môn thi (Toán, Văn, Ngoại ngữ), trong đó, điểm Toán và Văn nhân hệ số 2.

Rất ít trường trong học phổ thông lấy điểm chuẩn vào lớp 10 trên 5,0 điểm/môn, những trường lấy trên 7 điểm/môn chủ yếu chỉ có những trường chuyên của các tỉnh. Vì thế, điểm học, điểm thi hiện nay có phần đang mâu thuẫn rất lớn với nhau.

Rất khó đánh giá đúng chất lượng thật của giáo dục?

Hiện nay, học sinh phổ thông từ lớp 1 đến lớp 12 (kể cả chương trình 2006 và chương trình 2018) mỗi năm có 4 bài kiểm tra định kỳ (2 bài kiểm tra giữa kỳ và 2 bài kiểm tra cuối kỳ) luôn được các nhà trường xem trọng và 4 cột điểm này thường mang tính quyết định cho kết quả học tập của học sinh vì cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông thì điểm kiểm tra giữa kỳ hệ số 2 và điểm kiểm tra cuối kỳ điểm hệ số 3.

Học sinh tiểu học trên cả nước hiện nay về cơ bản không có kỳ thi văn hóa nào, các văn bản của Bộ cũng không yêu cầu thi chuyển cấp nhưng trong vài năm gần đây một số trường trung học cơ sở ở những thành phố lớn có số lượng đăng ký đầu vào lớp 6 cao nên có tổ chức thi nhưng cũng chỉ tính trên đầu ngón tay.

Đối với học sinh cấp trung học cơ sở chỉ có kỳ thi học sinh giỏi văn hóa ở cuối cấp và kỳ thi tuyển sinh 10. Lên đến cấp trung học phổ thông thì học sinh có kỳ thi chọn học sinh giỏi và thi tốt nghiệp trung học phổ thông.

Như vậy, về cơ bản thì học sinh từ lớp 1 đến lớp 12 có 2 kỳ thi mang tính quyết định và được tổ chức đại trà đối với toàn cấp học là kỳ thi tuyển sinh 10 (Sở tổ chức) và kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông (Bộ tổ chức) và cả 2 kỳ thi này đều mang tính chất quyết định của học học trò.

Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông với 2 mục đích lớn là vừa xét tốt nghiệp trung học phổ thông cho học sinh và vừa lấy kết quả để các thí sinh xét tuyển vào đại học, cao đẳng.

Kỳ thi tuyển sinh 10 thì chỉ có 1 mục đích duy nhất là lấy kết quả đầu vào cho các trường trung học phổ thông mà thôi.

Song, nhìn chung kỳ thi tuyển sinh 10 của các địa phương hiện nay đang được thực hiện nghiêm túc và khách quan hơn tất cả các kỳ thi còn lại. Và, tất nhiên là so với các kỳ kiểm tra định kỳ ở các nhà trường thì chênh lệch một trời một vực.

Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 do Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức tất cả các khâu từ ra đề, coi thi, chấm thi nhưng phải thừa nhận đây là kỳ thi tốt nhất, đảm bảo được tương đối các tiêu chí, mục tiêu và rất hiếm xảy ra tiêu cực.

Cũng có lẽ vì thế mà điểm thi tuyển sinh này cũng phản ánh rõ nhất về chất lượng kỳ thi và chất lượng giảng dạy, học tập của các trường trung học cơ sở ở các tỉnh một cách khách quan, trung thực nhất. Tuy nhiên, cũng đặt ra nhiều câu hỏi về các kỳ kiểm tra, đánh giá ở nhà trường và những kỳ thi khác so với kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 hiện nay.

Đề kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 có khó không?

Hiện nay, theo cấu trúc các dạng đề kiểm tra định kỳ, thi tuyển sinh 10 thì đề phải đảm bảo cấu trúc (4-3-2-1), đó là kiến thức nhận biết chiếm 40%; kiến thức thông hiểu chiếm 30 %; kiến thức vận dụng 20% và kiến thức vận dụng cao 10%.

Như vậy, nhìn vào cách phân chia tỉ lệ kiến thức như thế này, chúng ta thấy mỗi đề thi tuyển sinh 10 có đến 70% kiến thức (nhận biết, thông hiểu) từ dễ đến trung bình nên về cơ bản là học sinh tái hiện lại kiến thức đã học và tất nhiên đó là phần chuẩn kiến thức mà học sinh phải đạt được. Kiến thức khó chỉ chiếm 10% tổng điểm của mỗi bài thi nên 1,0 điểm này dành để phân hóa cho học sinh giỏi.

Thế nhưng sự thực thì mỗi kỳ thi tuyển sinh 10 đi qua chúng ta thấy điểm thi thường thấp. Một số môn thi của nhiều địa phương có điểm thi chủ yếu dưới trung bình. Không nhiều địa phương có tỉ lệ 50% thí sinh dự thi có điểm thi các môn từ trung bình trở lên.

Như vậy, điều mà mọi người dễ dàng nhìn thấy là đề thi tuyển sinh 10 ra chủ yếu là kiến thức nhận biết và thông hiểu (70% đề thi) để hướng thí sinh phải đạt ngưỡng điểm trên trung bình trở lên nhưng sự thật thì điểm 1, điểm 2 nhiều lắm, thậm chí có rất nhiều điểm 0 trong kỳ thi tuyển sinh 10.

Trong khi, trước khi thi thì trường nào cũng tổ chức ôn thi nhiều tháng trời tại trường. Đó là chưa kể nhiều học sinh còn học thêm suốt cả cấp học mà điểm thi vẫn thấp, không đạt được mức điểm bình quân từ 5 điểm/ môn trở lên.

Vì thế, điểm thi tuyển sinh 10 của nhiều địa phương thấp nhưng rõ ràng nó đã phản ánh đúng chất lượng giảng dạy và học tập ở nhiều địa bàn, trường học hiện nay và chúng ta cũng thấy được bệnh ngụy thành tích đã len lỏi trong quá trình đánh giá, xếp loại học trò ở các nhà trường.

Bởi vì cũng những em học sinh này chỉ trước đó vài tuần thì điểm kiểm tra học kỳ, tổng kết năm học đạt mức điểm cao, tỉ lệ điểm dưới trung bình rất ít. Thậm chí, đa phần các trường học đều đạt 100% tốt nghiệp trung học cơ sở?

Điều bất ngờ nữa là cũng những em này, dù điểm thi vào 10 thấp nhưng 3 năm sau khi thi tốt nghiệp trung học phổ thông điểm lại cao đến mức ngỡ ngàng như chúng ta vẫn thấy sau mỗi kỳ thi trung học phổ thông hằng năm. Điều này cho thấy, khâu đánh giá chất lượng học tập đối với học sinh hiện nay còn nhiều vấn đề cần bàn bởi chất lượng thật, chất lượng ảo của giáo dục vẫn đang song hành với nhau.

Nếu chất lượng giáo dục phổ thông cao, danh hiệu học tập của học sinh vào thời điểm cuối năm nhiều, tỉ lệ tốt nghiệp và điểm giỏi ở kỳ thi trung học phổ thông thường rất đẹp thì tại sao điểm chuẩn của kỳ thi tuyển sinh 10 nhiều trường, nhiều địa phương trong những năm qua lại thấp đến vậy?

Rõ ràng, đi tìm con số phản ánh trung thực nhất về chất lượng giáo dục của các cấp học phổ thông hiện nay không phải là điều dễ dàng.