Aspartame - chất tạo ngọt nhân tạo phổ biến trong thực phẩm có thể gây ung thư?

Tranh cãi xung quanh độ an toàn của aspartame và kết luận của IARC

Theo Reuters, chất tạo ngọt aspartame (được sử dụng phổ biến trong các sản phẩm từ nước ngọt ăn kiêng Coca-Cola đến kẹo cao su Mars' Extra và một số đồ uống Snapple) sẽ được WHO xếp vào danh sách chất “có thể gây ung thư cho con người” 

Quyết định của IARC đã được đưa ra vào đầu tháng 6/2023 sau cuộc họp của các chuyên gia. Các nhà nghiên cứu của IARC không tính đến lượng sản phẩm mà một người có thể tiêu thụ một cách an toàn.

Trong một động thái tương tự, Ủy ban chuyên gia về phụ gia thực phẩm của WHO và Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực (JECFA) cũng đang xem xét việc sử dụng aspartame trong ngành công nghiệp thực phẩm. Cuộc họp đánh giá của JECFA bắt đầu vào cuối tháng 6 và dự kiến công bố những phát hiện của mình vào ngày 14/7 tới, cùng thời điểm IARC dự kiến công bố đánh giá của mình.

Aspartame được các cơ quan quản lý thực phẩm cho phép sử dụng trên toàn cầu. Kể từ năm 1981, JECFA đã khẳng định aspartame an toàn để tiêu thụ trong giới hạn hàng ngày. Ví dụ, mỗi ngày, một người trưởng thành nặng 60kg uống từ 12 đến 36 lon soda ăn kiêng, tùy thuộc vào lượng aspartame trong đồ uống, mới có nguy cơ mắc bệnh. Quan điểm này đã được chấp thuận ở nhiều cơ quan quản lý quốc gia châu Âu và Mỹ.

Người phát ngôn của IARC cho biết kết luận của IARC và JECFA đều sẽ được giữ kín cho đến tháng 7/2023. Trong khi kết luận của IARC là bước đầu để nhận biết về khả năng gây ung thư thì kết luận của JECFA sẽ đi sâu hơn, tiến hành đánh giá rủi ro, xác định khả năng tác động cụ thể đối với sức khỏe con người trong điều kiện và mức độ liều lượng sử dụng.

Tuy nhiên, ngành công nghiệp thực phẩm và các cơ quan quản lý đang bày tỏ lo ngại việc tổ chức cả hai quy trình cùng một lúc có thể gây nhầm lẫn.

Đánh giá của IARC về aspartame có thể khiến người tiêu dùng hiểu lầm

Các kết luận của IARC từng nhiều lần gây tranh cãi. Năm 2015, cơ quan này đã kết luận glyphosate "có thể gây ung thư". Nhiều năm sau, khi các cơ quan khác như Cơ quan An toàn Thực phẩm Châu Âu (EFSA) phản đối kết luận này, các công ty thực phẩm vẫn phải chịu nhiều sức ép.

IARC cũng vấp phải sự chỉ trích vì đã gây ra cảnh báo không cần thiết về các chất hoặc tình huống khó tránh khỏi. Kết luận của IARC về khả năng gây ung thư chia ra 4 mức độ khác nhau, bao gồm: gây ung thư, có khả năng cao gây ung thư (với tỉ lệ trên 50%), có thể gây ung thư (với tỉ lệ dưới 50%) và không phân loại được. Các mức độ dựa trên bằng chứng, thay vì mức độ nguy hiểm thực sự của một chất.

Nhóm gây ung thư bao gồm các chất biến đổi từ thịt đã qua chế biến. IARC cho biết tất cả đều có bằng chứng thuyết phục cho thấy chúng gây ung thư.

Trong khi đó, trường điện từ tần số vô tuyến liên quan đến việc sử dụng điện thoại di động được xếp vào nhóm có thể gây ung thư (với tỉ lệ dưới 50%), giống như aspartame. Bằng chứng về việc chúng có thể gây ung thư ở người hiện rất hạn chế. 

Tổng thư ký của Hiệp hội Chất làm ngọt Quốc tế (ISA) Frances Hunt-Wood đánh giá: “IARC không phải là cơ quan an toàn thực phẩm. Đánh giá của họ về aspartame không toàn diện về mặt khoa học và chủ yếu dựa trên nghiên cứu, từ đó gây mất uy tín”. ISA cũng thể hiện sự quan ngại trước đánh giá của IARC do kết luận có thể khiến người tiêu dùng hiểu lầm.

Từ trước đến nay, aspartame là mục tiêu nghiên cứu của nhiều cá nhân, tổ chức. Năm ngoái, một nghiên cứu ở Pháp trên 100.000 người trưởng thành cho thấy, những người tiêu thụ một lượng lớn chất làm ngọt nhân tạo bao gồm aspartame có nguy cơ mắc ung thư cao hơn một chút. Tuy nhiên, nghiên cứu này không thể chứng minh cụ thể aspartame làm tăng nguy cơ ung thư.

Những điều chỉnh công thức gần đây của “gã khổng lồ” trong ngành công nghiệp thực phẩm Pepsico cho thấy sự khó khăn của ngành khi phải cân bằng sở thích hương vị của người tiêu dùng với các mối quan tâm về sức khỏe. Pepsico đã loại bỏ aspartame khỏi nước ngọt vào năm 2015, sau đó 1 năm lại tiếp tục sử dụng. Đến năm 2020, Pepsico 1 lần nữa bỏ dùng chất này.

Các nguồn tin thân cận với IARC cho biết việc liệt kê aspartame là chất có thể gây ung thư nhằm thúc đẩy nhiều nghiên cứu hơn, điều này sẽ giúp các cơ quan, người tiêu dùng và nhà sản xuất đưa ra kết luận chắc chắn hơn. Nhưng nó cũng có thể sẽ một lần nữa châm ngòi cho cuộc tranh luận về vai trò của IARC, cũng như sự an toàn của chất tạo ngọt nói chung.