Amsterdam: Từ làng chài đến thành phố thông minh

Vốn là một làng chài nhỏ bên bờ sông Amstel, thủ đô Amsterdam đã vươn lên trở thành trung tâm văn hóa, chính trị của toàn bộ đất nước Hà Lan, trung tâm thương mại hàng đầu của châu Âu và hải cảng sầm uất bậc nhất trên thế giới.

Thành công trong quy hoạch Amsterdam đến từ sự quyết tâm của thành phố trong đổi mới chính sách, từ nâng cấp và mở rộng hệ thống giao thông công cộng tới xây dựng cơ sở hạ tầng xe đạp, ứng dụng các dự án thông minh, chú trọng không gian công cộng, khuyến khích công trình xanh...

Amsterdam là một trong những thành phố châu Âu đầu tiên triển khai chương trình quy hoạch thành phố thông minh từ năm 2009, trở thành hình mẫu tiêu biểu về thành phố thông minh tại châu Âu và trên toàn thế giới.

Quy hoạch "thành phố thông minh Amsterdam"

Quy hoạch thành phố thông minh (Amsterdam Smart City - ASC) được triển khai từ năm 2009 với tiền thân là sáng kiến Amsterdam ngăn chặn kém phát triển (AIM) năm 2007, dự án ASC đã quy tụ được hàng trăm đối tác, gồm các công ty tư nhân, thể chế nhà nước, viện nghiên cứu và người dân nhằm tạo ra kế hoạch phát triển số hoá, năng lượng, di chuyển, kinh tế tuần hoàn, môi trường sống và dịch vụ công. ASC đặt mục tiêu giảm 40% khí thải CO₂ vào năm 2025.

ASC được tạo ra nhằm biến khu vực đô thị trở thành vườn ươm ứng dụng rộng rãi các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo, đồng bộ với nhu cầu thực tế của người dân. Một trong những điểm độc đáo của ASC là các hướng dẫn về phát triển và đầu tư không cố định, mà luôn được cập nhật thích ứng với tình hình, nhu cầu mới.

Cơ sở hạ tầng phát triển mạnh với những dự án xanh

Dữ liệu mở là một trong những chìa khóa để thực hiện thành phố thông minh thành công, giúp xác định và giải quyết các vấn đề dân sự, đảm bảo trách nhiệm giải trình của các quan chức thành phố và tạo ra các cơ hội kinh doanh. Dữ liệu về giáo dục, y tế, giao thông và du lịch là chất xúc tác cho phát triển ứng dụng mới, các dự án nghiên cứu và các chiến dịch địa phương. Amsterdam đã có dữ liệu thành phố mở từ năm 2012, bao gồm dữ liệu điều tra dân số, tăng trưởng khu vực lân cận, sử dụng điện và công trường. Khi dữ liệu và nền tảng Amsterdam được mở, điều đó có nghĩa là các nhà phát triển có thể sử dụng dữ liệu để phát triển các ứng dụng và khái niệm mới.

Amsterdam cũng lắp đặt hệ thống mạng LoRaWAN (mạng không dây tầm xa) công cộng kết nối toàn thành phố từ tháng 9/2015.

Một trong những dự án xanh nổi bật của Amsterdam là Groen Grachten, hay còn gọi là dự án "những con kênh xanh", nhằm cải tạo các kiến trúc cổ dọc kênh đào trong thành phố trở nên tiết kiệm năng lượng mà không ảnh hưởng đến di sản kiến trúc nói chung. Bằng cách sử dụng các pin nguyên liệu, các toà nhà cổ có nguồn điện riêng và có thể cắt giảm một nửa lượng CO₂ phát thải.

Alliander, nhà cung cấp năng lượng chính trong cả nước, đã ứng dụng mạng lưới điện thông minh, với các trang bị đồng hồ đo hiện đại và sử dụng tập trung tấm năng lượng mặt trời, từ đó giảm chi phí chi tiêu cho năng lượng của người dân.

Ánh sáng thông minh cũng được quan tâm đặc biệt tại Amsterdam. Các hãng Philips, Cisco và Alliander đã cùng bắt tay triển khai dự án ánh sáng thông minh tại thành phố thủ đô này. Ánh sáng có thể tự động điều chỉnh theo thời tiết, hay tăng giảm độ sáng tuỳ vào tình trạng giao thông hay điều kiện nhất định. Năng lượng tiết kiệm sau đó có thể sử dụng cho các chức năng khác như phát sóng wifi hoặc đo chất lượng không khí.

Cùng với đó là chính sách phát triển các dự án "đường phố thông minh" tập trung chủ yếu vào giải pháp tiết kiệm năng lượng trong các tòa nhà, các tuyến phố để giảm lượng khí thải CO₂ thông qua việc sử dụng các công nghệ tiên tiến và khuyến khích thay đổi hành vi của người dân. Nhiều dự án đã được thiết lập trong 4 lĩnh vực khác nhau: không gian công cộng bền vững, giao thông bền vững, cuộc sống bền vững và làm việc bền vững. Mục tiêu của dự án thông minh này là kiểm tra các công nghệ môi trường và chương trình thí điểm trong thành phố. Những sáng kiến sau đó được thử nghiệm để rút ra bài học thành công và hạn chế rủi ro, tăng tính bền vững khi ứng dụng quy mô lớn hơn. Quá trình này tạo ra nền tảng cho các giải pháp bền vững sau này.

Amsterdam gắn liền với danh hiệu "thủ đô nhiều xe đạp nhất trên thế giới". Hiện nay, có tới 50% cư dân Amsterdam sử dụng xe đạp trong cuộc sống hằng ngày và đây là một trong số ít các thành phố trên thế giới số xe đạp nhiều gấp 4 lần số ô tô và thậm chí còn nhiều hơn 20% dân số thành phố. Thành phố này có hơn 450km đường dành riêng cho xe đạp và khi tham gia giao thông, xe đạp có quyền ưu tiên hơn ô tô và người đi bộ.

Hệ thống Amsterdam Open Beacon được ra mắt vào tháng 9/2016 với 300 cảm biến đèn hiệu được trải khắp thành phố, nằm gần các trung tâm giao thông công cộng. Trên nền tảng của hệ thống này, thành phố đã xây dựng một ứng dụng quản lý giao thông gọi là Smart Flow để quản lý và đọc tín hiệu các cảm biến nhằm điều khiển giao thông và tìm các điểm đỗ xe còn trống. Ứng dụng này giúp tài xế nhanh chóng tìm được điểm đỗ xe, qua đó góp phần làm giảm tình trạng tắc đường, tiếng ồn và tiêu hao nhiên liệu gây ô nhiễm môi trường.

Nền kinh tế tuần hoàn

Nền kinh tế tuần hoàn hướng tới tái sử dụng nhiều nhất có thể các tài nguyên. Thành phố đã đặt ra các chỉ tiêu cụ thể: 65% chất thải gia đình phải được phân tách để tái tạo hoặc tái sử dụng vào năm 2025; giảm 50% việc sử dụng nguyên liệu thô vào năm 2030 và trở thành thành phố có nền kinh tế tuần hoàn 100% vào năm 2050.

Để hoạch định chính sách và xây dựng kế hoạch hành động cụ thể chuyển đổi kinh tế thành phố, Amsterdam sử dụng công cụ kỹ thuật số Circle City Scan. Công cụ này, với các dữ liệu cả độc quyền và công khai, cho phép chính quyền địa phương rà soát và nhận diện các ưu tiên tuần hoàn trong từng khu vực cụ thể.

Power to Protein, dự án tái sử dụng nước thải thành phố, được áp dụng để lọc các protein thô từ cống nước thải và sau đó tạo ra bột protein. Quá trình này cần CO₂, do đó đã biến nước thải trở thành một tài nguyên có giá trị. Ngay trong giai đoạn tiền dự án, ước tính chỉ cần một nhà máy xử lý đã có thể cung cấp lượng protein đủ cho 36% dân số của thành phố thông minh.

Không chỉ rác thải được tái sử dụng, tại đây ngay cả các toà nhà cũng có thể "tuần hoàn". ABN AMRO, một ngân hàng của Hà Lan, đã cho xây dựng toà nhà tái sử dụng đầu tiên tại Amsterdam, với phần lớn nguyên vật liệu xây dựng đều có thể được tái chế và dễ dàng trong việc tháo dỡ.

Công nghệ bảo vệ người dân và du khách

Đại dịch COVID-19 đã làm gia tăng nhu cầu của các thành phố trong việc sử dụng công nghệ giám sát đám đông để hạn chế sự lây lan của dịch bệnh, đảm bảo an toàn, đồng thời phát triển kinh tế và định hình tương lai ngành du lịch. Tuy nhiên, những hệ thống này lại làm dấy lên những lo ngại về quyền riêng tư và giám sát, dẫn đến những tranh luận về vấn đề đạo đức và quản trị của các công nghệ thu thập dữ liệu trong không gian công cộng.

Là một phần của mục tiêu trở thành thành phố hàng đầu về việc sử dụng công nghệ có đạo đức, Amsterdam đã phát triển một hệ thống giám sát đám đông được thiết kế riêng mang tên Public Eye, sử dụng các camera thành phố hiện có và thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) để theo dõi và dự đoán quy mô, mật độ, hướng di chuyển và tốc độ của đám đông trong không gian công cộng. Nó cũng được điều chỉnh để đánh giá mức độ giãn cách xã hội trong thời kỳ đại dịch. Dữ liệu được mã hoá, không thể tái cấu trúc và xuất hiện dưới dạng bản đồ nhiệt.

Một ứng dụng trên điện thoại thông minh, cũng như màn hình lắp đặt trong khu vực, được xây dựng để thông báo cho du khách về mật độ dưới dạng bản đồ nhiệt. Ở khu vực công cộng, ví dụ như Marineterrein - bãi tắm ngoài trời nổi tiếng gần trung tâm thành phố, những người đi bơi không muốn bị quay phim chụp hình, có thể bấm nút để kích hoạt chế độ tắt camera trong vòng 15 phút. Các quan chức thành phố khẳng định giải pháp thông minh này đã góp phần bảo vệ an toàn và riêng tư của người dân.

Hệ thống trên chỉ là một trong nhiều giải pháp thông minh đang được phát triển và sử dụng tại thủ đô của Hà Lan. Amsterdam là thành phố cổ kính nhưng công nghệ ở khắp mọi nơi. Thành phố cũng đang thử nghiệm các xuồng tự lái, cùng với máy bay không người lái, nhưng điều quan trọng nhất và mục đích cuối cùng là công nghệ được sử dụng một cách có trách nhiệm để thực sự bảo vệ quyền riêng tư và tự chủ của mỗi người.

Amsterdam luôn hướng tới xây dựng một thành phố thông minh hơn, bền vững hơn để thích ứng với sự gia tăng dân số cũng như chống chịu tác động từ biến đổi khí hậu gây ra bởi chính con người.