WHO kêu gọi sử dụng trí tuệ nhân tạo an toàn và có đạo đức trong lĩnh vực y tế

Tối đa hóa lợi ích, giảm thiểu rủi ro của trí tuệ nhân tạo trong chăm sóc sức khỏe

Công nghệ trí tuệ nhân tạo ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt là sau màn ra mắt “bùng nổ” của ChatGPT - một chatbot có khả năng sáng tạo các văn bản mạch lạc từ những từ khóa hay gợi ý của người dùng.

Trong lĩnh vực y tế, trí tuệ nhân tạo có nhiều hứa hẹn trong việc cải thiện việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và y học trên toàn thế giới, nhưng chỉ khi đạo đức và quyền con người được đặt làm trọng tâm trong quá trình thiết kế, triển khai và sử dụng.

Trí tuệ nhân tạo đang được sử dụng để cải thiện tốc độ và độ chính xác của quá trình chẩn đoán và tầm soát bệnh tật, hỗ trợ chăm sóc lâm sàng, tăng cường nghiên cứu sức khỏe, phát triển thuốc và hỗ trợ các can thiệp sức khỏe cộng đồng đa dạng (như giám sát dịch bệnh, ứng phó với ổ dịch và quản lý hệ thống y tế).

Công nghệ này cũng có thể trao quyền cho bệnh nhân kiểm soát tốt hơn nhu cầu chăm sóc sức khỏe của chính mình. Nó cũng có thể tạo điều kiện cho các quốc gia nghèo tài nguyên và các cộng đồng nông thôn, nơi mà bệnh nhân thường bị hạn chế tiếp cận với các nhân viên y tế hoặc chuyên gia y tế, thu hẹp khoảng cách trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết tổ chức này đặt nhiều kỳ vọng vào tiềm năng của trí tuệ nhân tạo trong phát triển chăm sóc sức khỏe, đồng thời cũng lo ngại về cách thức AI được sử dụng để tiếp cận thông tin y tế, khi đây được xem là một công cụ hỗ trợ để ra kết quả và cải thiện chẩn đoán.

Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus từng nói: “Giống như tất cả các công nghệ mới, AI có tiềm năng to lớn trong việc cải thiện sức khỏe của hàng triệu người trên thế giới, nhưng giống như tất cả các công nghệ khác, nó cũng có thể bị lạm dụng và gây hại”.

Mới đây, WHO đã đưa ra cảnh báo cần thận trọng với ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Theo đó, dữ liệu được sử dụng trong AI có thể bị thiên lệch, tạo ra thông tin không chính xác và các mô hình này thậm chí có thể bị lợi dụng để tạo ra thông tin sai lệch.

WHO nhấn mạnh việc bắt buộc phải đánh giá rủi ro liên quan đến việc sử dụng những mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) tương tự ChatGPT, để bảo vệ và thúc đẩy phúc lợi con người, cũng như sức khỏe cộng đồng.

Tổ chức này cũng cảnh báo việc đánh giá quá cao lợi ích của AI trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. Bên cạnh đó là những rủi ro liên quan đến việc thu thập và sử dụng dữ liệu y tế một cách phi đạo đức; những thiên vị được mã hóa trong các thuật toán và rủi ro của AI đối với sự an toàn của bệnh nhân, an ninh mạng và môi trường.

Các hệ thống AI được thiết kế cần phản ánh sự đa dạng của hệ thống chăm sóc sức khỏe và kinh tế xã hội. Chúng phải được đào tạo kèm với kỹ năng kỹ thuật số, sự tham gia của cộng đồng và nâng cao nhận thức, đặc biệt là đối với hàng triệu nhân viên y tế.

Cuối cùng, trí tuệ nhân tạo cần được hướng dẫn bởi các luật hiện hành và nghĩa vụ nhân quyền, cũng như các luật và chính sách mới tuân theo các nguyên tắc đạo đức. Các chính phủ, nhà cung cấp và nhà thiết kế phải làm việc cùng nhau để giải quyết các mối quan tâm về đạo đức và nhân quyền ở mọi giai đoạn của quá trình thiết kế, phát triển và triển khai công nghệ AI.

6 nguyên tắc quản trị trí tuệ nhân tạo

Trước đây, để hạn chế rủi ro và tối đa hóa các cơ hội nội tại của việc sử dụng AI cho y tế, WHO đã đưa ra các nguyên tắc sau đây làm cơ sở cho các quy định và quản trị AI.

Hiện tại, khi rủi ro về trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe ngày càng cao, WHO một lần nữa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các nguyên tắc đạo đức và quản trị trí tuệ nhân tạo phù hợp khi thiết kế, phát triển và triển khai AI trong lĩnh vực y tế. 6 nguyên tắc cốt lõi được WHO xác định là:

Bảo vệ quyền tự chủ của con người

Con người nên duy trì quyền kiểm soát các hệ thống chăm sóc sức khỏe và các quyết định y tế. Quyền riêng tư và bí mật cần được bảo vệ và bệnh nhân phải đưa ra sự đồng ý hợp lệ được thông qua các khuôn khổ pháp lý thích hợp để bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Thúc đẩy hạnh phúc, an toàn của con người và lợi ích công cộng

Các nhà thiết kế công nghệ AI phải đáp ứng các yêu cầu quy định về an toàn, độ chính xác và hiệu quả đối với các trường hợp sử dụng được chỉ định và xác định rõ ràng. Phải có các biện pháp kiểm soát chất lượng trong thực tế và cải tiến chất lượng trong việc sử dụng AI.

Đảm bảo tính minh bạch, dễ giải trình và dễ hiểu

Nhà sáng lập phải công bố hoặc ghi chép đầy đủ thông tin trước khi thiết kế hoặc triển khai công nghệ AI. Những thông tin này phải dễ dàng tiếp cận và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham vấn và tranh luận cộng đồng có ý nghĩa về cách công nghệ được thiết kế và nên hay không nên sử dụng công nghệ.

Nâng cao nghĩa vụ và trách nhiệm giải trình

Mặc dù các công nghệ AI thực hiện các nhiệm vụ cụ thể, các bên liên quan có trách nhiệm đảm bảo rằng chúng được sử dụng trong các điều kiện thích hợp và bởi những người được đào tạo thích hợp. Cần có các cơ chế hiệu quả để đặt câu hỏi và giải quyết vấn đề cho các cá nhân và nhóm bị ảnh hưởng bất lợi bởi các quyết định dựa trên thuật toán.

Đảm bảo tính bao trùm và công bằng

Yêu cầu bao trùm của AI về sức khỏe phải được thiết kế để khuyến khích sử dụng và tiếp cận công bằng rộng rãi nhất có thể, không phân biệt tuổi tác, giới tính, giới tính, thu nhập, chủng tộc, dân tộc, khuynh hướng tình dục, khả năng hoặc các đặc điểm khác được bảo vệ theo Bộ luật Nhân quyền Quốc tế.

Thúc đẩy AI đáp ứng nhanh và bền vững

Các nhà thiết kế, nhà phát triển và người dùng nên đánh giá liên tục và minh bạch các ứng dụng AI trong quá trình sử dụng thực tế để xác định xem chúng có đáp ứng đầy đủ và thích hợp với các kỳ vọng và yêu cầu hay không.

Hệ thống AI cũng nên được thiết kế để giảm thiểu hậu quả môi trường và tăng hiệu quả sử dụng năng lượng. Các chính phủ và công ty nên giải quyết những gián đoạn dự kiến tại nơi làm việc, bao gồm đào tạo cho nhân viên chăm sóc y tế để thích ứng với việc sử dụng các hệ thống AI và khả năng họ mất việc do sử dụng các hệ thống tự động.

Những nguyên tắc này sẽ hỗ trợ các nỗ lực đảm bảo rằng toàn bộ tiềm năng của trí tuệ nhân tạo đối với chăm sóc sức khỏe và sức khỏe cộng đồng sẽ được sử dụng vì lợi ích của tất cả mọi người.

WHO hy vọng rằng các nguyên tắc này sẽ góp phần nâng cao chất lượng của việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong chăm sóc sức khỏe, đồng thời giúp xây dựng lòng tin của công chúng vào công nghệ này. WHO cũng kêu gọi các bên liên quan hợp tác để triển khai các nguyên tắc này một cách hiệu quả và có trách nhiệm.