Vai trò của tiếng mẹ đẻ khi học ngoại ngữ
Khi nói đến lỗi khi học ngoại ngữ, chúng ta thường nghe câu: “Do ảnh hưởng của tiếng mẹ đẻ”.
Học sinh tiểu học trong ngày hội Em yêu tiếng Việt. Hình ảnh: Thanh Niên
Trong hành trình trở thành một công dân toàn cầu, việc làm chủ ngoại ngữ (thường là tiếng Anh) được coi là ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, một cuộc tranh luận kéo dài trong giáo dục ngôn ngữ vẫn luôn tồn tại: Tiếng mẹ đẻ là "kẻ thù" cản trở sự lưu loát, hay là bệ phóng cho những tư duy sắc bén? Những nghiên cứu và góc nhìn giáo dục hiện đại đang dần thay đổi định kiến này.
Thay đổi nhãn quan: Tiếng mẹ đẻ không phải nguồn cơn của mọi lỗi sai
Trong quá khứ, quan điểm ngôn ngữ học phổ biến cho rằng phần lớn lỗi sai của người học ngoại ngữ đều do sự áp đặt cấu trúc từ tiếng mẹ đẻ sang ngôn ngữ mới. Điều này tạo nên tâm lý "cực đoan", thúc đẩy môi trường học tập cấm đoán hoàn toàn tiếng mẹ đẻ để tránh làm "méo mó" ngôn ngữ thứ hai.
Tuy nhiên, các nghiên cứu thực tế đã chỉ ra rằng ảnh hưởng của tiếng mẹ đẻ không mạnh như chúng ta tưởng, và rất nhiều lỗi sai hoàn toàn không liên quan đến ngôn ngữ gốc. Một chương quan trọng trong lý thuyết thụ đắc ngôn ngữ thứ hai của Krashen (1981); thay vì coi là rào cản, tiếng mẹ đẻ được định nghĩa lại là một chiếc "giàn giáo" (scaffolding) vững chắc. Chiếc giàn giáo này hỗ trợ người học duy trì tư duy và kết nối ý niệm khi năng lực ngoại ngữ của họ chưa đủ để diễn đạt những suy nghĩ phức tạp.
Mô hình "Song ngữ bồi đắp": Bồi đắp thay vì cắt giảm
Một khái niệm quan trọng trong chính sách giáo dục ngôn ngữ là "Song ngữ bồi đắp" (additive bilingualism). Thay vì mô hình "trừ hao" - tức là cắt giảm tiếng mẹ đẻ để ưu tiên ngoại ngữ - mô hình bồi đắp khuyến khích việc tiếp tục nuôi dưỡng tiếng Việt song song với việc phát triển tiếng Anh.
Việc bồi đắp tiếng mẹ đẻ có chủ đích mang lại những lợi ích vượt trội:
- Tăng năng lực siêu ngôn ngữ (metalinguistic awareness): Giúp người học nhận ra và so sánh các cấu trúc âm, vần, và ý nghĩa giữa hai hệ thống ngôn ngữ.
- Hỗ trợ kỹ năng đọc - viết: Vốn từ vựng và tư duy logic mạnh mẽ ở tiếng mẹ đẻ sẽ dễ dàng được "chuyển giao" sang ngoại ngữ mới.
- Lớp học "Sandwich": Sử dụng tiếng mẹ đẻ như một bước giải thích ngắn gọn ở giữa các câu lệnh bằng ngoại ngữ giúp trẻ hiểu bài sâu hơn mà không làm mất đi môi trường giao tiếp tự nhiên.
Một công dân toàn cầu thực thụ cần biết cách tối ưu hóa cả hai ngôn ngữ thay vì để chúng "xâm lấn" lẫn nhau một cách méo mó. Các chuyên gia giáo dục đề xuất một sự phân vai rõ ràng: tiếng Việt giữ vai trò ngôn ngữ để tư duy sâu, tổ chức ý tưởng và lập luận; trong khi ngoại ngữ là công cụ để tham gia, mô tả và kết nối toàn cầu.
Việc lạm dụng "tiếng lóng" hoặc chèn tiếng Anh vào tiếng Việt một cách vô tội vạ bị coi là dấu hiệu của sự thiếu vững vàng về bản sắc và nền tảng văn hóa. Ngược lại, nếu người học nắm vững tầng lớp văn hóa và bối cảnh sử dụng của tiếng mẹ đẻ, việc học thêm ngôn ngữ mới sẽ trở nên có ý nghĩa và bền vững hơn.
Bình luận
Thông báo
Bạn đã gửi thành công.
Đăng nhập để tham gia bình luận
Đăng nhập với
Facebook Google