Phát biểu đề dẫn Hội thảo, ông Nguyễn Hữu Dũng, Ủy viên Đoàn Chủ tịch, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nhấn mạnh, các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Hiến pháp, Luật Mặt trận tổ quốc Việt Nam và nhiều văn bản khác của Đảng và Nhà nước đã ghi nhận và quy định các chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, trong đó các chức năng, nhiệm vụ gắn trực tiếp và thể hiện vai trò hạt nhân của tổ chức Mặt trận trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Bối cảnh xã hội mới đã và đang đặt ra nhiều vấn đề cho việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, cụ thể: việc phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc ở một số lĩnh vực, địa bàn chưa đạt hiệu quả cao, chưa khơi dậy, phát huy được tiềm năng to lớn trong nhân dân; một số chính sách còn chưa sát thực tiễn, khó khăn trong triển khai thực hiện; đời sống nhân dân, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa còn nhiều khó khăn, phân hóa giàu - nghèo và chênh lệch vùng miền còn lớn.

Trong giai đoạn hiện nay, thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đã tiến hành sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy và đi vào vận hành mô hình mới từ ngày 01/7/2025 với những đổi mới cơ bản về tổ chức và nội dung, phương thức hoạt động. 

Vì vậy, một trong những yêu cầu cấp thiết đặt ra đó là cần mở rộng nghiên cứu tổng kết những những vấn đề lý luận và thực tiễn mới phát sinh trong đổi mới tổ chức bộ máy, nội dung, phương thức, mô hình hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội hiện nay và yêu cầu xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong tình hình mới, xác định cho từng giai đoạn cho đến năm 2045.

TS Nguyễn Hữu Dũng cho biết, ngày 28/11/2023, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Kế hoạch số 21-KH/TW về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 13 về “tiếp tục phát huy truyền thống, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, xây dựng đất nước ta ngày càng phồn vinh, hạnh phúc”, trong đó giao cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì, phối hợp với các cơ quan, tổ chức liên quan nghiên cứu, xây dựng Chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Đại biểu tham dự Hội thảo đã thảo luận, cung cấp căn cứ khoa học và thực tiễn để làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò nòng cốt chính trị, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng, củng cố và phát huy khối đại đoàn kết toàn dân tộc, bao gồm cả cơ chế phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng với hệ thống chính trị và Nhân dân trong xây dựng khối đại đoàn kết; đồng thời đề xuất các giải pháp, sáng kiến, chính sách về phát huy vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng Chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

GS.TS Trần Ngọc Đường nêu rõ, cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, quan điểm đường lối của Chủ tịch Hồ Chí Minh và của Đảng và Nhà nước về phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng nhân dân trong xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc khẳng định, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng nhân dân là một hệ thống tổ chức rộng khắp, quy tụ mọi tầng lớp nhân dân, mọi giai cấp, mọi dân tộc, mọi tôn giáo và mọi người Việt Nam ở nước ngoài. Đây là nhân tố quyết định Mặt trận tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng nhân dân đóng vai trò là hạt nhân, nòng cốt trong tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc.

Cũng theo GS.TS Trần Ngọc Đường, với chức năng giám sát và phản biện xã hội được Hiến pháp năm 2013 và Luật Mặt trận tổ quốc Việt Nam năm 2015 quy định, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng nhân dân trở thành những chủ thể trong cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực Nhà nước.

“Thông qua việc thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội, không những Mặt trận tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng nhân dân góp phần xây dựng Nhà nước thực sự là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân mà còn tạo nên sự đồng thuận và đoàn kết xã hội" - GS.TS Trần Ngọc Đường nhấn mạnh.

PGS.TS. Lê Bá Trình, Ủy viên Đoàn Chủ tịch, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cho rằng, cần thống nhất về nhận thức và đồng lòng, quyết tâm thực hiện việc đổi mới mô hình tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị, xã hội trong giai đoạn mới.

Để làm được điều này, từ nay đến năm 2030, công tác nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phải khẩn trương làm rõ về phần lý luận, kiểm nghiệm tính đúng đắn bằng tổng kết thực tiễn; chỉ rõ nhưng nội dung, nhiệm vụ nào phù hợp, nội dung, nhiệm vụ nào có độ “vênh” giữa lý luận về vai trò, vị trí, tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với thực tiễn của việc thực hiện để đề xuất điều chỉnh, bổ sung, sửa đổi. Trên cơ sở đó tạo nên sự thống nhất, đồng bộ về nhận thức và hành động; đó là yếu tố mang tính căn bản để tăng cường hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị, xã hội.

Cùng với đó cần thực hiện hiệu quả công tác chuyển đổi số trong hệ thống Mặt trận. Có như vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị không bị bỏ lại phía sau đối với nhiệm vụ mang tinh chiến lược để phát triển đất nước; đồng thời có đủ khả năng tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc trong tình hình mới, yêu cầu mới.

Cũng theo ông Lê Bá Trình, cần đổi mới mạnh mẽ về tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị, xã hội thông qua việc tiếp tục hoàn thiện việc sắp xếp và sớm ổn định tổ chức sau khi hợp nhất, tinh gọn bộ máy của các cơ quan chuyên trách của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và của các tổ chức chính trị, xã hội các cấp theo mô hình mới. Chú ý làm rõ vai trò, trách nhiệm chủ trì phối hợp của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và trách nhiệm phối hợp hành động của Ban Chấp hành các tổ chức chính trị, xã hội.

“Cần kết hợp nhuần nhuyễn việc thực hiện nguyên tắc "hiệp thương dân chủ" trong tổ chức và hoạt động của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với việc thực hiện nguyên tắc "tập trung dân chủ" trong tổ chức và hoạt động của cấp uỷ đảng, Ban Chấp hành các tổ chức chính trị, xã hội cùng cấp để vừa phù hợp với quy định mới của pháp luật, vừa bảo đảm tính chất của một tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện duy nhất, rộng lớn nhất, hình ảnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc ở nước ta trong kỷ nguyên vương mình của dân tộc” - ông Lê Bá Trình gợi mở.

TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam cho rằng, cần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và các cấp ủy Đảng, thực hiện việc quản lý nhà nước đối với hội theo hướng hiện đại, hiệu quả; đồng thời cần thay đổi tư duy, nhìn nhận lại vị trí, vai trò và trách nhiệm của các hội bởi giữa các hội phải có sự bình đẳng với nhau, có địa vị pháp lý như nhau, thực sự là các tổ chức tự nguyện, không vì lợi nhuận.

Cũng theo TS Trần Anh Tuấn, cần đổi mới tổ chức và hoạt động của các hội phải phù hợp với yêu cầu hiện nay và đúng với nguyên tắc của hội là tự chủ, tự quản, tự chịu trách nhiệm; Cần nghiên cứu để sắp xếp các hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo một mô hình tổ chức mới, tinh gọn, không chồng chéo, trùng lặp về nhiệm vụ, nhận diện các tổ chức trung gian để có phương án giải quyết phù hợp, hội phải hoạt động thực chất, nhất là khi trực thuộc Mặt trận Tổ quốc; thực hiện phương châm: không có “hội trong hội”; “hội cấp trên và hội cấp dưới”.

TS Trần Anh Tuấn cũng kiến nghị, cần xem xét sửa lại các tiêu chuẩn để kết nạp các hội trở thành thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và xác định trách nhiệm của hội là thành viên, các hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốcVN trên các phương diện: thể chế, cơ chế, nội dung, chính sách đãi ngộ, nguồn lực - điều này cũng là thực hiện khối đại đoàn kết toàn dân tộc và tăng cường vai trò, sức mạnh của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với tư cách là cốt lõi chính trị và nền tảng của khối đại đoàn kết toàn dân tộc.