Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 lan tỏa mạnh mẽ và kinh tế tầm thấp (Low-Altitude Economy - LAE) nổi lên như một không gian tăng trưởng mới, thiết bị bay không người lái (UAV/drone) đã vượt ra khỏi phạm vi một xu hướng công nghệ. Việt Nam xác định UAV là một trong 11 nhóm công nghệ chiến lược cần làm chủ, đặt kỳ vọng đây sẽ trở thành động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế song hành với nhiệm vụ bảo đảm an ninh, quốc phòng trong giai đoạn phát triển mới.

UAV: Từ tiềm năng công nghệ đến tham vọng tỷ đô

Các chuyên gia và doanh nghiệp công nghệ hàng đầu trong nước đều chung nhận định: Việt Nam hoàn toàn có khả năng phát triển UAV đủ sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Tại cuộc gặp mặt cộng đồng khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo với lãnh đạo Thành phố Hồ Chí Minh ngày 9/12/2025, ông Trương Gia Bình, Chủ tịch Tập đoàn FPT, đã bày tỏ kỳ vọng về việc hình thành một "thủ phủ máy bay không người lái" tại Việt Nam.

Nhận định này dựa trên tiềm năng thị trường rất lớn của nền kinh tế tầm thấp, lĩnh vực bao gồm các hoạt động kinh tế diễn ra ở độ cao dưới 1.000m, gắn với thiết bị bay và hệ thống quản lý không phận. Theo các đánh giá, quy mô thị trường này có thể đạt 2-3 tỷ USD vào năm 2030, hướng tới mục tiêu 10 tỷ USD doanh thu trong dài hạn.

Cụ thể, năm 2023, thị trường UAV Việt Nam mới đạt khoảng 73 triệu USD, đến hiện tại, đã tăng lên mức 100 triệu USD mỗi năm. Để khai thác trọn vẹn dư địa, ngành UAV cần tăng trưởng gấp 100 lần trong vòng 10 năm tới - một thách thức lớn nhưng không phải không khả thi nếu có chiến lược đúng và hành lang chính sách phù hợp.

Những lĩnh vực ứng dụng cấp thiết của UAV

UAV đang cho thấy khả năng tạo ra giá trị kinh tế - xã hội rõ nét trong nhiều lĩnh vực trọng yếu.

- Nông nghiệp chính xác: Thị trường UAV và robot nông nghiệp được dự báo đạt 363,7 triệu USD vào năm 2030. Riêng khu vực Đồng bằng sông Cửu Long hiện có trên 3.000 drone đang hoạt động, phục vụ canh tác cho khoảng 1,5 triệu ha, góp phần giảm chi phí, tăng năng suất và sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn.

- Cứu hộ, cứu nạn và vận chuyển y tế: UAV đã chứng minh vai trò quan trọng khi tham gia vận chuyển hàng hóa, thiết bị y tế đến những khu vực khó tiếp cận, đặc biệt trong các đợt thiên tai. Ứng dụng vận chuyển y tế khẩn cấp được xem là một trong những hướng phát triển có giá trị xã hội cao.

- Bên cạnh đó, an ninh quốc phòng và giám sát hạ tầng là lĩnh vực UAV thể hiện rõ giá trị chiến lược, từ đô thị thông minh, giám sát giao thông, phòng cháy chữa cháy đến các nhiệm vụ quốc phòng, an ninh.

Dấu ấn Việt Nam trên bản đồ UAV thế giới

Năng lực cạnh tranh của UAV "Make in Vietnam" đã được kiểm chứng qua những thành tựu cụ thể. Ông Lương Việt Quốc, CEO Công ty RTR, cho biết sản phẩm UAV của doanh nghiệp đã tham dự triển lãm tại Las Vegas vào tháng 9/2024 và nhận được đánh giá cao từ cảnh sát, sĩ quan và các chuyên gia Mỹ.

Đặc biệt, hai tháng sau đó, tại buổi thử nghiệm quân sự ở Alaska, drone của RTR được các chuyên gia quân sự Mỹ đánh giá là "vượt trội". Đây là thiết bị đầu tiên trên thế giới có khả năng mang theo bộ dò tín hiệu điện từ của quân đội Mỹ, đồng thời bay ở độ cao lớn để mở rộng phạm vi quét. Thành công này cho thấy doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển UAV chất lượng cao, đáp ứng những yêu cầu khắt khe nhất của thị trường quốc tế.

Ở trong nước, nhiều đơn vị lớn đã tham gia vào lĩnh vực này. Viettel và RTR tập trung vào UAV phục vụ quân sự, trong khi VNPT-IT, CT UAV và FPT phát triển các sản phẩm UAV dân sự, từng bước hình thành hệ sinh thái công nghệ nội địa.

"Nút thắt" thể chế và yêu cầu bứt phá chính sách

Dù tiềm năng và thành tựu đã rõ ràng, ngành công nghiệp UAV Việt Nam vẫn đang đối mặt với rào cản lớn nhất: Thể chế. Theo ông Trương Gia Bình, hiện nay Việt Nam gần như "trống vắng hoàn toàn" các quy định kinh doanh đối với lĩnh vực này.

Cụ thể, chưa có quy định rõ ràng về hợp tác với nhà đầu tư nước ngoài; thiếu các quy chuẩn, chứng chỉ, giấy phép, điều kiện kinh doanh; chưa hình thành cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox). Trong bối cảnh drone Trung Quốc phát triển rất nhanh, những hạn chế này càng tạo áp lực buộc Việt Nam phải hành động quyết liệt và kịp thời.

UAV: Cất cánh từ chiến lược

Có thể thấy, UAV đã vượt qua giai đoạn "ý tưởng tiềm năng" để trở thành sản phẩm công nghệ chiến lược, mang lại giá trị kép: thúc đẩy kinh tế tầm thấp hướng tới mục tiêu tỷ đô và tăng cường năng lực an ninh, quốc phòng. Thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở công nghệ, mà ở việc kết nối các mảnh ghép công nghệ - thị trường - thể chế thành một chiến lược quốc gia thống nhất.

Khả năng cạnh tranh của UAV Việt Nam đã được chứng minh qua những thành tựu nổi bật của các doanh nghiệp tiên phong. Ông Lương Việt Quốc, CEO công ty RTR, đã kể lại thành công khi sản phẩm UAV của công ty tham dự triển lãm tại Las Vegas vào tháng 9/2024, được cảnh sát, sĩ quan và chuyên gia Mỹ đánh giá cao. UAV của công ty sau đó hai tháng đã được thử nghiệm quân sự tại Alaska.

Thành tựu ấn tượng nhất là tại buổi thử nghiệm quân sự ở Alaska, drone của RTR được chuyên gia quân sự Mỹ đánh giá "vượt trội". Đây là thiết bị đầu tiên trên thế giới có khả năng mang theo bộ dò tín hiệu điện từ của quân đội Mỹ và bay ở độ cao lớn, mở rộng phạm vi quét. Câu chuyện này đã chứng minh rằng người Việt hoàn toàn có thể sản xuất UAV chất lượng cao, cạnh tranh ở tầm thế giới.

Mặc dù tiềm năng và thành tựu đã được khẳng định, ngành công nghiệp UAV Việt Nam vẫn đối mặt với những thách thức lớn, trong đó rào cản lớn nhất hiện nay là thể chế. Theo ông Trương Gia Bình, Việt Nam hiện "trống vắng hoàn toàn" quy định kinh doanh cho loại hình này.

Các hạn chế cụ thể bao gồm:

• Thiếu quy định hợp tác kinh doanh với nhà đầu tư nước ngoài.
• Chưa có quy chuẩn quy phạm, chứng chỉ, xuất xứ, giấy phép, hoặc điều kiện kinh doanh.
• Thiếu các cơ chế áp dụng thử nghiệm (sandbox).

Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) cam kết sẽ cùng các đơn vị xây dựng khung chính sách thử nghiệm, phát triển hạ tầng quản lý không phận tầm thấp, và đẩy mạnh nghiên cứu, sản xuất thiết bị bay không người lái tại Việt Nam.

Việc sớm xây dựng hành lang pháp lý linh hoạt, cùng các cơ chế thử nghiệm phù hợp, sẽ là chìa khóa để UAV Việt Nam thực sự "cất cánh", tham gia vào cuộc đua công nghệ toàn cầu bằng năng lực và bản sắc của chính mình