"Sáo núi" Địch Lộng
Chùa Địch Lộng là ngôi chùa trong hang, được ví như chiếc sáo của núi với những âm thanh của gió thổi vào vách đá vi vu chốn thiền môn.
Địch Lộng - động đẹp thứ ba trời Nam
Có lẽ vì thế mà sử sách còn ghi lại, sau chuyến công du Bắc Hà, trên đường trở về kinh đô Huế, Vua Minh Mạng đã ghé thăm nơi đây. Trước vẻ đẹp của chùa và động, Vua Minh Mạng đã đề tặng 5 chữ "Nam thiên Đệ tam động", có nghĩa là động đẹp thứ ba trời Nam.
Những bậc cao niên xã Gia Thanh huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình kể lại rằng, xưa kia nơi này có một hang động nằm trong vùng rừng núi hoang vu rậm rạp. Đứng ở cửa động khi gió thổi vào nghe vi vu như tiếng sáo, liền đặt tên là Địch Lộng. Thấy trong động có nhiều nhũ đá hình thù kỳ lạ, dân làng xã Gia Thanh liền mở đường lập chùa thờ Phật vào năm 1740, với tên chữ Nham Sơn động Cổ Am Tự.
Chùa trong hang Địch Lộng gồm hai khu vực được phân chia theo lối vào hang là Hang Sáng và Hang Tối. Theo sự chỉ dẫn của người quản lý di tích, chúng tôi men theo hang sáng và được chiêm ngưỡng những hình tượng Phật, voi quỳ, ngựa phục… do nhũ đá tạo thành. Đặc biệt, ở đây còn có "cổng trời" cao khoảng 50m, gió luôn thốc nhẹ vào hang nghe vi vu như tiếng sáo thổi.
Đi hết Hang Sáng là đến Hang Tối thì chúng tôi phải dùng đèn pin để quan sát. Nhũ đá ở đây muôn hình muôn vẻ như hình voi uống nước chum, hùm uống nước vại, khỉ cõng con, bà lão bán thuốc, cây tiền, cây vàng, cây bạc… gợi nên cảm giác huyền ảo, nửa hư nửa thực. Khi thử gõ vào vách hang, ghé sát tai sẽ nghe thấy những âm thanh như tiếng chuông, tiếng đàn lảnh lót...
Trong hang tối còn có những bài thơ của các vua chúa, quan lại và các bậc tiền nhân từng du ngoạn qua đây như Nhà sử học Lê Quý Đôn (1726 - 1784) với bài thơ Vô đề, Bùi Văn Quế với Danh sơn đề bạt, Phạm Văn Nghị với bài ký Núi Địch Lộng…
"Sáo núi" trong lòng Địch Lộng
Theo cụ Nguyễn Văn Minh ở xã Gia Thanh cho biết, hang Địch Lộng có những âm thanh kỳ thú bốn mùa khác nhau. Vào mùa Xuân cây cỏ tốt tươi, gió luôn qua những lớp cây dương xỉ ập vào vách đá rồi luồn qua những vòm hang tạo nên nhưng tiếng sáo trầm hùng. Vào mùa Hè, gió từ hướng Đông luồn qua những khe núi đập vào hang đá Địch Lộng rồi tản ra các vòm hang nghe như tiếng sao du dương của buổi chiều đồng quê. Hay như mùa Thu, tiếng gió kết hợp với những âm thanh tí tách của nước rớt từ vòm hang xuống nghe như một bản hòa tấu.
Đặc biệt thú vị khi nghe "sáo núi" Địch Lộng vào mùa Đông. Cái dư vị lạnh thấu da thấu thịt lại được cộng hưởng với những âm thanh gió rít mạnh đập dồn dập vào vách hang sẽ tạo cho du khách một cảm giác cô đơn như đi trên con đường đến cõi Phật.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 1.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/1-3-1659277558737637296638.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 1.")
"Sáo núi" Địch Lộng nằm trên dãy núi đá chạy cắt ngang qua xã Gia Vân, được bao bọc bởi những
tán rừng um tùm.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 2.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/2-4-16592775587621668910792.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 2.")
Đường lên hang Địch Lộng, du khách phải đi qua 108 bậc thang núi, được ví như 108 bước thử thách của nhà Phật để trở thành chính quả.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 3.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/3-4-16592773758732021542944.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 3.")
Cửa vòm Hang Sáng cao 50 m, là nơi có ban thờ Phật, cũng là nơi đón gió để tạo nên những
âm thanh "sáo núi".
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 4.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/4-3-1659277375888963797155.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 4.")
Du khách chiêm bái ban Phật trong Hang Sáng.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 5.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/5-3-16592773758981286070313.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 5.")
Tượng hộ pháp được nhân dân xây dựng từ thời vua Minh Mạng.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 6.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/6-3-1659277375909891802235.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 6.")
Tượng Phật nghìn tay nghìn mắt uy nghi nổi tiếng linh thiêng trong vùng.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 7.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/7-3-1659277375969364761692.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 7.")
Tấm bia khắc bài thơ "Vô đề" của Lê Quý Đôn (1726 - 1784) được đặt ở lối vào Hang Sáng.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 8.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/8-3-16592773761241364227672.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 8.")
Chùa trong hang Địch Lộng là nơi sinh hoạt tâm linh của nhân dân vùng Gia Viễn.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 9.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/9-3-16592773761601274115365.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 9.")
Trong Hang Tối, hệ thống thạch nhũ mang đủ hình thù và dáng vẻ.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 10.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/10-3-1659277376177688728864.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 10.")
Nhũ đá hình đài sen trong Hang Tối.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 11.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/11-3-1659277376190906160270.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 11.")
Muốn chiêm ngưỡng những nhũ đá hình thù kỳ lạ trong Hang Tối, khách thập phương dùng
đèn pin quan sát.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 12.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/12-4-16592773761981344951854.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 12.")
Nhũ đá hình ngựa quỳ trong Hang Tối.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 13.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/13-3-1659277376232458935707.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 13.")
Thạch thiên trụ trong Hang Tối.
!["Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 14.](https://congdankhuyenhoc.qltns.mediacdn.vn/thumb_w/840/449484899827462144/2022/7/31/14-1-16592773762561369333801.jpg ""Sáo núi" Địch Lộng - Ảnh 14.")
Những âm thanh tí tách của nước từ trần hang rơi xuống, kết hợp với tiếng gió thổi trong hang đã tạo nên những âm thanh như tiếng sáo thổi, khiến bao bậc tao nhân mặc khách tức cảnh sinh tình đề thơ ca ngợi Địch Lộng.
