Sản phẩm OCOP nhiều nhưng thiếu đặc trưng, hướng đi nào cho phát triển du lịch nông nghiệp Việt?

Chia sẻ tại diễn đàn, bà Ngô Thị Phương Lan - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng, nông nghiệp không còn đơn thuần là trồng con gì, nuôi con gì mà cần định hướng tạo ra những giá trị mới, phù hợp với xu thế mới. Một trong số đó là phát triển du lịch nông nghiệp. 

Đây là giải pháp bền vững, giúp người nông dân tăng thêm thu nhập trên chính mảnh ruộng của mình, đồng thời gắn thêm tiêu thụ nông đặc sản, nhất là nhóm sản phẩm OCOP.

“Gắn du lịch với phát triển nông nghiệp là điều không mới, nhưng chúng ta cần tìm ra hướng đi để du lịch trở nên nhân văn, du lịch xanh và sinh thái hơn”, bà Ngô Thị Phương Lan nhận định.

Phó Chánh văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương Phương Đình Anh đánh giá, Chương trình Xây dựng nông thôn mới đã bước sang năm thứ 13. Trong giai đoạn 2 của chương trình, từ năm 2016, Ban Chỉ đạo Trung ương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã chú trọng đưa ra các giải pháp thúc đẩy sản xuất trên toàn nông thôn, giúp người nông dân nâng cao thu nhập. Trong đó có chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” OCOP ra đời vào năm 2018.

Ông Phương Đình Anh nhấn mạnh, sản phẩm OCOP là tài nguyên để xây dựng sản phẩm du lịch nông thôn, góp phần truyền tải các câu chuyện và giá trị văn hóa. Ở chiều ngược lại, du lịch nông thôn chính là không gian để phát triển sản phẩm OCOP.

Tuy nhiên, một số địa phương lại chưa có kế hoạch phát triển du lịch nông thôn gắn kết với thúc đẩy sản phẩm OCOP, hoặc kế hoạch chỉ tập trung thúc đẩy nhiều sản phẩm OCOP lại thiếu giải pháp kết nối với chương trình phát triển du lịch nông thôn địa phương.

Trao đổi tại diễn đàn, Giám đốc Công ty Tư vấn Truyền thông và Sự kiện Cánh Cam Phan Yến Ly nhận định, sản phẩm OCOP ở Việt Nam tuy đa dạng nhưng chưa có tính đặc trưng. Ngành du lịch "xanh" đang phát triển, đem lại lợi ích kinh tế cho nông dân nhưng nhỏ lẻ, manh mún và có nhiều sự trùng lặp giữa sản phẩm OCOP các xã, huyện.

Vì vậy, phong trào mỗi huyện, mỗi xã một sản phẩm du lịch nông nghiệp, nông thôn đặc trưng (One Region One Agriculture Product OROAP) sẽ giúp các sản phẩm của mỗi địa phương có sức hút riêng, truyền tải thông điệp và câu chuyện truyền thông độc đáo, không bị trùng lặp, nhàm chán, tránh cạnh tranh không lành mạnh.

Đồng thời giúp các cơ quan quản lý Nhà nước nhìn lại du lịch nông nghiệp, nông thôn của địa phương, từ đó sâu sát hơn trong quản lý cũng như đề xuất cơ chế, chính sách phù hợp.

Thúc đẩy phát triển du lịch nông nghiệp gắn với tiêu thụ nông đặc sản cần xây dựng chiến lược dài hạn

Tại diễn đàn, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai Võ Văn Phi đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng một chiến lược, kế hoạch phát triển du lịch nông nghiệp mang định hướng dài hạn, giúp nhà đầu tư yên tâm rót vốn. Đây cũng là tiền đề để Đồng Nai xây dựng các cơ chế hỗ trợ hạ tầng, tín dụng, đào tạo nguồn nhân lực, quảng bá giới thiệu sản phẩm… 

Ngoài ra, tỉnh Đồng Nai cũng mong muốn Trung ương bố trí kinh phí để xây dựng các mô hình mẫu về du lịch nông nghiệp. Cùng với đó, lồng ghép các khu vực tổ chức thực hiện với quy hoạch quốc gia, quy hoạch ngành và quy hoạch địa phương.

Phó Chủ tịch thường trực Ủy ban nhân dân tỉnh Hậu Giang Trương Cảnh Tuyên chia sẻ, Hậu Giang hiện có khoảng 175 sản phẩm OCOP và đang đề nghị Văn phòng điều phối nông thôn mới xem xét 5 sản phẩm OCOP 5 sao của tỉnh. 

Hiện nay, Hậu Giang đang tập trung vào các sản phẩm nông nghiệp hiện hữu của người dân, hỗ trợ đầu tư nhằm thu hút khách du lịch. Ví dụ như vườn măng cụt 100 tuổi, vườn chôm chôm, sầu riêng, trại sữa dê Mộc Đào, vườn dâu Thiên Ân, khu du lịch mùa xuân. Bên cạnh đó, tỉnh tập trung hỗ trợ các điểm mô hình kinh tế tuần hoàn thành mô hình phát triển du lịch nông nghiệp.

Tuy nhiên, Hậu Giang cũng đang gặp nhiều khó khăn về hạ tầng giao thông. Sản phẩm du lịch mùa vụ không thể kinh doanh thường xuyên, ảnh hưởng đến lượng khách. Phát triển du lịch chủ yếu theo kinh tế hộ còn nhỏ lẻ, kinh nghiệm trong quản lý điều hành phát triển du lịch còn hạn chế.

Ngoài ra, lãnh đạo tỉnh Hậu Giang cũng trăn trở về vấn đề chuyển mục đích sử dụng đất trong phát triển du lịch nông nghiệp. Do đó, ông Trương Cảnh Tuyên kiến nghị sửa đổi Nghị định 57/2018/NĐ-CP về cơ chế, chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, bởi chính sách này đã có từ lâu nhưng doanh nghiệp vẫn khó tiếp cận.

Thay đổi tư duy làm dịch vụ, 6 bước xây dựng thương hiệu du lịch nông nghiệp

Hiện nay, du lịch cộng đồng tương đối phát triển ở Việt Nam. Đây là loại hình giúp người dân phát triển sinh kế, bảo tồn văn hóa. Để xây dựng thương hiệu du lịch, giám đốc Công ty CBT Travel Dương Minh Bình Bình đưa ra công thức “6E, 4 Dễ” (Six E, Four Easy). 

Trong đó, 6E gồm: Engage (Kết nối), Educate (Giáo dục), Empower (Nâng cao năng lực), Encourage (Thúc đẩy), Earning (Thu nhập), Expand (Nhân rộng).

4 Dễ là: Tạo dựng - Vận hành - Quản lý - Kinh doanh. Để có thể trưng dụng cơ sở vật chất hiện có của người dân, cộng đồng cần tập trung cải tạo, nâng cấp nhà, khuôn viên, cải tạo khu lưu trú, vệ sinh. Cùng với đó, là nâng cao chất lượng dịch vụ và thái độ phục vụ. Người dân cần thay đổi tư duy về làm dịch vụ từ đó thay đổi cách làm du lịch.

Bên cạnh đó, Trưởng khoa Marketing Trường Đại học Kinh tế - Tài chính Thành phố Hồ Chí Minh Phan Bảo Giang chia sẻ thêm 6 bước xây dựng thương hiệu du lịch gồm: xác định mục tiêu; phân tích thị trường để xác định cơ hội, thách thức; phát triển bản sắc thương hiệu và thông điệp mạnh mẽ; tạo ra các thương hiệu hấp dẫn, nhất quán về mặt thị giác; tiếp thị và truyền thông thương hiệu đến đối tượng mục tiêu; đo lường kết quả, tiếp tục cải thiện thương hiệu.

Không để xảy ra tình trạng chuyển đổi mục đích sử dụng đất làm ảnh hưởng đến diện tích đất nông nghiệp

Phát biểu kết luận tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam đánh giá, phát triển sản phẩm OCOP chất lượng, bền vững và gắn với phát triển du lịch nông nghiệp  - nông thôn đã đạt được nhiều kết quả. Với trách nhiệm là ngành được Chính phủ giao chủ trì xây dựng và phát triển mô hình, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ tiếp tục phát huy vai trò, thúc đẩy phát triển sản phẩm OCOP và du lịch nông nghiệp trong thời gian tới. 

Tuy nhiên, để phát triển sản phẩm OCOP, cần phát huy, nâng cao năng lực nội sinh của mỗi hộ nông dân từ đó tạo ra giá trị của sản phẩm nông nghiệp. Thực tế cho thấy, sự liên kết của các hộ dân là vô cùng cần thiết trong việc xây dựng tập quán, giá trị văn hóa, giá trị nhân văn của người dân địa phương để giới thiệu cho khách du lịch. 

Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng chỉ ra ba yếu tố cần có của sản phẩm OCOP Việt Nam. Thứ nhất là phát huy giá trị sản phẩm thế mạnh của địa phương để phát huy khả năng sáng tạo, nâng cao thu nhập của người dân. 

Thứ hai, liên kết xây dựng vùng sản xuất. Các cơ sở và cá nhân phải liên kết với nhau khắc phục việc sản xuất manh mún, nhỏ lẻ. Cần hợp lực lại để ứng phó với áp lực của cơ chế thị trường. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có quy định tất cả sản phẩm phải có vùng sản xuất rõ ràng, bởi sản phẩm muốn bán ra thị trường quốc tế phải có truy xuất nguồn gốc. 

Thứ ba, thương hiệu sản phẩm OCOP, sản phẩm nông thôn có giá trị đặc sản rất cao, vì vậy vấn đề đặt ra là phải đảm bảo chất lượng của sản phẩm. Sản phẩm OCOP có sự khác biệt với các sản phẩm thông thường khi có sự đánh giá, thẩm định của các cấp, ban ngành về tiêu chuẩn ISO, vấn đề môi trường,... để đạt được chứng nhận 5 sao, 4 sao hay 3 sao. Đồng thời, định kỳ ba năm đánh giá lại một lần để đảm bảo chất lượng của sản phẩm OCOP.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhìn nhận, du lịch nông nghiệp - nông thôn đang là xu hướng phát triển của thế giới và là lợi thế của Việt Nam. Thủ tướng Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã có nhiều chính sách, quy định để phát triển du lịch nông nghiệp - nông thôn có kết hợp với sản phẩm OCOP. Từ đó đặt ra mục tiêu hình thành ngành kinh tế du lịch nông nghiệp - nông thôn. Song song với đó là bảo tồn văn hóa địa phương. 

Bên cạnh đó, việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất phải được hiểu đúng, tránh tình trạng ồ ạt chuyển đất nông nghiệp thành đất thổ cư sử dụng làm du lịch, chỉ chú trọng xây dựng mô hình "homestay" mà quên đi khía cạnh nông nghiệp. Vì vậy, cần tạo cảnh quan ngay chính trên đồng ruộng, vườn cây để thu hút khách tham quan.