Họa sĩ Ba Tỉnh: "Tôi vẽ chân dung liệt sĩ"

Họa sĩ Đinh Quang Tỉnh (tên thường gọi là Ba Tỉnh) nhớ lại quá trình ông vẽ chân dung hai liệt sĩ là Nhà văn – Liệt sĩ Nam Cao và người em trai liệt sĩ của hoạ sĩ Cao Trọng Thiềm (nguyên giám đốc Bảo tàng Mỹ Thuật Việt Nam) rất khác biệt so với những chân dung khác mà ông từng vẽ, bởi cả hai nhân vật đặc biệt này người họa sĩ phải vẽ bằng trí tưởng tượng qua mẫu là người thân của liệt sĩ, nhưng vẫn đảm bảo tiêu chí "lay động lòng người" vì giống nhân vật lúc sinh thời.

Bức tranh chân dung Nhà văn – Liệt sĩ Nam Cao

Họa sĩ Đinh Quang Tỉnh nhớ lại, khi vẽ chân dung Nhà văn – Liệt sĩ Nam Cao, ông chỉ có tư liệu ảnh rất ít ỏi và ông đã lặn lội về tận ở thị trấn Vĩnh Trụ, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam để tìm gặp người cháu nội của nhà văn và lấy khuôn mặt của người cháu ấy làm mẫu. Sau khi hoàn thành tác phẩm, những người cao tuổi trong dòng họ Trần và con cháu nhà văn Nam Cao ở Lý Nhân đều công nhận vẽ rất giống "ông Nam Cao ngày xưa" – lời khen này, với người họa sĩ, là vô giá.

Họa sĩ Ba Tỉnh kể, tác phẩm "Chân dung nhà Nhà văn – Liệt sĩ Nam Cao" của ông là 1 trong 2 tác phẩm (cùng với tác phẩm "Làng Vũ Đại ngày ấy") đã được trưng bày tại triển lãm "Nam Cao & tác phẩm qua nghệ thuật tạo hình" năm 2006 nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh nhà văn Nam Cao. Khi đến tham dự triển lãm, gia đình nhà văn Nam Cao đã rất xúc động, người con trai của nhà văn là GS.TS Trần Mai Thiên (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản 1) đã ôm lấy họa sĩ, khóc, và nói: "Anh vẽ bố tôi giống quá!", rồi tuyên bố với mọi người: "Bức tranh này phải thuộc sở hữu của gia đình tôi". Sau đó, gia đình nhà văn Nam Cao đã mua cả hai bức tranh của họa sĩ Ba Tỉnh tại triển lãm. Hiện các tác phẩm đang lưu giữ tại tư gia ở Canada.

Họa sĩ Ba Tỉnh kể chi tiết rất xúc động, đó là người cháu nội của nhà văn Nam Cao làm việc tại Canada, được bố mẹ (là con trai của nhà văn) bày tỏ sẽ bán căn nhà ở Việt Nam cho con làm vốn lập nghiệp, nhưng người cháu đã từ chối, và xin phép bố mẹ cho mang bức tranh chân dung của ông nội theo - như một tài sản vô giá về tinh thần ở nơi xứ người.

Bức tranh chân dung người em liệt sĩ của họa sĩ Cao Trọng Thiềm

Họa sĩ Cao Trọng Thiềm, nguyên giám đốc Bảo tàng Mỹ Thuật Việt Nam có người em ruột tên là Cao Văn Hoan đã anh dũng hi sinh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Chính bản thân họa sĩ Thiềm đã nhờ một số người bạn trong giới họa sĩ vẽ chân dung người em trai liệt sĩ của mình, nhưng cuối cùng ông và gia đình đã mời họa sĩ Ba Tỉnh - vốn nổi tiếng vẽ chân dung "bằng trí nhớ, trí tưởng tượng", và được hoạ sĩ Ba Tỉnh nhận lời.

Với họa sĩ Ba Tỉnh, đây là một "ca" vô cùng khó, bởi nhân vật không có di ảnh. Chỉ căn cứ vào lời dặn lại của thân mẫu họa sĩ Cao Trọng Thiềm là: "Em nó rất giống thằng cháu cả" - là con trai lớn của họa sĩ Cao Trong Thiềm. Để vẽ chân dung người bộ đội hy sinh ở tuổi 18 – 20 chỉ căn cứ vào gương mặt người cháu gọi liệt sĩ bằng chú, mà người cháu ấy tuổi đã 50 là một thách thức không nhỏ.

"Tôi phác thảo nhiều lần bằng sơn dầu, căn cứ vào những lời "góp ý" của họạ sĩ Cao Trọng Thiềm và gia đình. Cứ mỗi lần phác thảo xong, tôi lại chụp gửi cho gia đình họa sĩ Thiềm, rồi thì người này góp ý một chi tiết về đôi mắt, người kia góp ý chi tiết về đôi tai… Có quá nhiều góp ý. Đến khi, dường như tôi đã thuộc và tưởng tượng ra gương mặt liệt sĩ, thì tôi bắt đầu "đóng cửa" để tập trung vẽ - không trao đổi với gia đình nữa để tránh phân tâm, tôi tập trung vẽ theo tâm tưởng của mình".

Bức chân dung người liệt sĩ Cao Văn Hoan trong trí tưởng tượng của họa sĩ Ba Tỉnh bằng sơn dầu trên toan, gam màu đen và trắng, kích thước 25x35cm, vừa hoàn thành và được họa sĩ Ba Tỉnh kính tặng gia đình hoạ sỹ Cao Trọng Thiềm trong dịp kỷ niệm 76 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7/1947- 27/7/2023).

Hai bức chân dung hai liệt sĩ được họa sĩ Ba Tỉnh vẽ chủ yếu bằng trí nhớ, bằng sự tưởng tưởng sau khi chắp nối những dữ liệu ít ỏi và thông tin mà người thân và gia đình cung cấp. Họa sĩ Ba Tỉnh nhớ lại: "Tôi vẽ thì nhanh, nhưng khâu chuẩn bị nhập tâm để ký họa thì lâu. Như bức "Chân dung Nhà văn - Liệt sĩ Nam Cao", tôi vẽ trong 4 ngày nhưng chuẩn bị 20 ngày. Còn bức chân dung liệt sĩ Cao Văn Hoan - em trai của họa sĩ Cao Trọng Thiềm thì vẽ có 2 tiếng nhưng chuẩn bị trong 30 ngày".

Chia sẻ về quá trình vẽ hai bức tranh chân dung ý nghĩa này, họa sĩ Ba Tỉnh trầm ngâm: "Tôi cũng là con liệt sĩ, nên luôn thấy vinh dự tự hào được làm điều gì đó để xoa dịu nỗi đau mất mát của những gia đình cùng cảnh ngộ mất người thân như gia đình chúng tôi".

Đó cũng là lí do để người họa sĩ tài hoa này có một ngày 27/7 ấm lòng.