Giải Nobel Hóa học 2022 vinh danh 3 nhà khoa học Mỹ và Đan Mạch

Chiều 5/10, Viện Hàn lâm khoa học hoàng gia Thụy Điển đã công bố giải Nobel Hóa học năm 2022 thuộc về 3 nhà khoa học Carolyn R. Bertozzi (Mỹ), Morten Meldal (Đan Mạch) và K. Barry Sharpless (Mỹ) về sự phát triển của nghiên cứu phản ứng hóa học click và phản ứng hóa học sinh trực giao.

Trang Nobelprize cho biết: Sharpless và Meldal đã đặt nền móng cho một dạng chức năng của hóa học - hóa sinh học trực giao - trong đó các khối xây dựng phân tử gắn lại với nhau một cách nhanh chóng và hiệu quả. Bertozzi đã đưa hóa học click lên một chiều hướng mới và bắt đầu sử dụng nó trong các cơ thể sống.

Carolyn R. Bertozzi , sinh năm 1966 tại Mỹ. Tiến sĩ năm 1993 tại UC Berkeley, CA, Hoa Kỳ. Anne T. và Robert M. Bass Giáo sư tại Đại học Stanford, CA, Hoa Kỳ.

Morten Meldal , sinh năm 1954 tại Đan Mạch. Tiến sĩ 1986 tại Đại học Kỹ thuật Đan Mạch, Lyngby, Đan Mạch. Giáo sư tại Đại học Copenhagen, Đan Mạch.

K. Barry Sharpless , sinh năm 1941 tại Philadelphia, PA, Hoa Kỳ. Tiến sĩ năm 1968 tại Đại học Stanford, CA, Hoa Kỳ. WM Keck Giáo sư tại Scripps Research, La Jolla, CA, Hoa Kỳ.

Trước khi công bố Giải, những nghiên cứu từng được cho là sáng giá cho giải Nobel Hoá học năm nay là sự phát triển của vaccine công nghệ mRNA, khái niệm "hóa học sinh học" hay da nhân tạo là những nghiên cứu được đánh giá là có tiềm năng nhận giải thưởng Nobel Hóa học 2022.

Giới quan sát đánh giá cao nhà hóa sinh người Hungary Katalin Kariko và nhà miễn dịch học người Mỹ Drew Weissman - những người đã có nghiên cứu tiên phong, trở thành nền tảng vững chắc cho sự phát triển của vaccine theo công nghệ mRNA đầu tiên chống lại đại dịch COVID-19, đã được hai hãng dược phẩm Mỹ là Pfizer và Moderna ứng dụng sản xuất.

Chuyên gia Ulrika Bjorksten - người phụ trách lĩnh vực thông tin khoa học của Đài phát thanh công cộng Thụy Điển - nhấn mạnh rằng: "Không chỉ mang lại lợi ích trực tiếp cho chúng ta trong cuộc chiến chống đại dịch COVID-19, đây còn là nghiên cứu đầu tiên, mở đường cho một loạt triển vọng ứng dụng công nghệ này trong tương lai".

Nhiều ý kiến cho rằng 2 nhà khoa học Katalin Kariko và Drew Weissman có thể sẽ được vinh danh cùng nhà hóa sinh Pieter Cullis (người Canada) - cũng là một chuyên gia trong lĩnh vực mRNA.

Ở một quan điểm khác, nhà báo Linus Brohult của Đài Truyền hình quốc gia Thụy Điển (SVT) cho rằng dù hàng tỉ liều vaccine theo công nghệ mRNA đã được sử dụng trên thế giới nhưng các nhà khoa học nói trên khó có thể nhận được giải Nobel, khi "các ủy ban Nobel có truyền thống tôn vinh các nghiên cứu đã tồn tại hàng thập kỷ". Ngoài ra, ông Brohult cũng lưu ý rằng vaccine mRNA vẫn đang trong quá trình phát triển và có thể được sử dụng trong các lĩnh vực khác nữa như phòng chống ung thư. Nhà báo này nhận định: "Vaccine mRNA có thể chứng tỏ tiềm năng lớn hơn nữa trong trong một vài năm tới và những nhà khoa học tham gia quá trình phát triển này sẽ còn tiếp tục mở rộng".

Những ứng cử viên tiềm năng từng được nhà báo Brohult nhắm tới là nhà sinh học phân tử người Mỹ Bonnie Bassler - một chuyên gia về sự kết nối giữa các tế bào, hoặc Giáo sư công nghệ hóa học Zhenan Bao của Đại học Stanford - nhà khoa học người Mỹ gốc Hoa đã cùng các cộng sự phát minh ra "da điện tử nhân tạo" bằng cách phát triển vật liệu cho các mạch co giãn và pin linh hoạt.

Một lĩnh vực khác cũng liên quan đến da đang gây sự chú ý là công nghệ mô do bộ 3 nhà khoa học người Mỹ là Cato Laurencin, Kristi Anseth và Robert Langer cùng phát triển. Công trình này được biết đến với việc phát triển các công nghệ cho phép đưa thuốc trực tiếp đến các mô bị bệnh mà không cần sử dụng kim tiêm hoặc các biện pháp xâm lấn khác.

Trong khi đó, chuyên gia David Pendlebury - thuộc công ty phân tích Clarivate Analytics, chuyên dõi theo các ứng cử viên Nobel trong lĩnh vực khoa học - đánh giá cao nhà khoa học Carolyn Bertozzi (người Mỹ). Theo ông Pendlebury, nhà khoa học nữ này "đã đặt ra thuật ngữ và giúp phát triển thứ mà ngày nay được gọi là hóa học sinh học", trong đó đề cập các phản ứng hóa học xảy ra bên trong các cơ thể sống mà không can thiệp các quá trình sinh hóa. Chuyên gia Pendlebury dự đoán bà Bertozzi sẽ chia sẻ giải Nobel Hóa học 2022 với ông Stephen J. Lippard (người Mỹ) - một chuyên gia về vai trò của các ion kim loại trong sinh học, ví dụ như ứng dụng phát triển các phương pháp điều trị ung thư.

Các gương mặt được cho là ứng cử viên sáng giá cho giải Nobel Hóa học năm nay còn có hai nhà khoa học người Nhật Bản là Susumu Kitagawa và Makoto Fujita, cùng nhà khoa học người Mỹ gốc Jordan Omar Yaghi. Họ là những người đã tiên phong trong lĩnh vực phát triển khung kim loại hữu cơ cho phép lưu trữ một lượng lớn khí đốt mà không cần áp suất cao.

Xét về thành tích cá nhân, trong lịch sử giải Nobel mới chỉ có 4 nhà khoa học từng 2 lần đoạt giải Nobel. Đầu tiên phải kể đến nhà khoa học nữ Marie Curie (người Pháp gốc Ba Lan) nhận giải Nobel Vật lý năm 1903 và Nobel Hóa học năm 1911. 

Kế đến là nhà hóa học người Mỹ Linus Pauling được trao giải Nobel Hóa học năm 1954 và giải Nobel Hòa bình năm 1962, khiến ông trở thành người duy nhất được trao tới 2 lần trong lịch sử tồn tại giải Nobel mà không chia sẻ giải thưởng với người khác. 

Tiếp nối là kỹ sư điện người Mỹ John Bardeen, được trao giải Nobel Vật lý 2 lần trong các năm 1956 và 1972. Cuối cùng là nhà hóa sinh người Anh Frederick Sanger (1918-2013) từng được trao 2 giải Nobel Hóa học trong các năm 1958 và 1980, cũng là người duy nhất đạt được kỳ tích 2 lần nhận giải Nobel Hóa học.

Tính đến nay đã có 8 phụ nữ đạt giải Nobel Hóa học.

Người trẻ tuổi nhất đạt giải Nobel Hoá học là Frédéric Joliot, được nhận Giải năm 1935 khi 35 tuổi. Người lớn tuổi nhất nhận Giải là John B. Goodenough, 97 tuổi. 

Nobel Hóa học là giải thưởng thứ 3 được công bố trong mùa giải Nobel năm 2022 và là giải Nobel Hóa học thứ 114 kể từ năm 1901.

Năm ngoái, giải Nobel Hóa học được trao cho 2 nhà khoa học Benjamin List (Đức) và David MacMillan (Mỹ) với công trình khoa học nghiên cứu sự phát triển chất hữu cơ bất đối xứng làm xúc tác.