Động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria: Ảnh hưởng tới gần 26 triệu người

28.000 người thiệt mạng bởi động đất "thảm họa của thế kỷ"

Theo hãng tin AP, số người chết trong trận động đất ngày 6/2 ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria đã lên tới 28.000 người. Chỉ tính riêng ở Thổ Nhĩ Kỳ, trận động đất ngày 6/2 đã giết chết 24.617 người và làm bị thương ít nhất 80.000 người.

Hiện chưa thể xác định rõ còn bao nhiêu người mắc kẹt dưới đống đổ nát và lực lượng cứu hộ từ khắp nơi trên thế giới vẫn đang chạy đua với thời gian và những điều kiện thời tiết khắc nghiệt để tìm kiếm người còn sống sót sau trận động đất.

Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ cho biết: Trận động đất ngày 6/2 được xem là trận động đất mạnh nhất tấn công Thổ Nhĩ Kỳ kể từ năm 1939, khi một trận động đất có cường độ tương tự đã giết chết 30.000 người. Các trận động đất có cường độ như thế này rất hiếm khi xảy ra, trung bình có ít hơn 5 trận xảy ra mỗi năm ở bất cứ đâu trên thế giới. 7 trận động đất có cường độ 7 độ richter trở lên đã tấn công Thổ Nhĩ Kỳ trong 25 năm qua – nhưng trận động đất ngày 6/2 là trận mạnh nhất.

Trong chuyến thị sát các thành phố bị động đất tàn phá ngày 11/2, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan cho biết thảm họa ở mức độ này là rất hiếm khi xảy ra và một lần nữa gọi nó là "thảm họa của thế kỷ".

Đứt gãy cắt thẳng các tòa nhà

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, tâm chấn của trận động đất mạnh 7,8 độ richter cách Nurdagi, tỉnh Gaziantep của Thổ Nhĩ Kỳ 23km về phía đông, ở độ sâu 24,1km. Trận động đất xảy ra ngay giữa khu vực có hoạt động địa chất tích cực hàng đầu thế giới.

Áp lực địa chất tích tụ qua nhiều thập kỷ khi các mảng kiến tạo vốn di chuyển chậm chạp bị va vào nhau, giải phóng ra năng lượng khổng lồ dưới dạng sóng trong vài giây. Các khối đất đá đột nhiên bị ma sát và trượt qua nhau.

Dữ liệu thu thập từ vệ tinh Sentinel-1A của Liên minh châu Âu (EU) vào ngày 10/2 mô tả cách mặt đất rung chuyển, phản ứng với những luồng năng lượng khổng lồ được giải phóng. Dữ liệu thu được khi vệ tinh Sentinel-1A di chuyển từ bắc xuống nam qua Thổ Nhĩ Kỳ ở độ cao 700km.

Vệ tinh Sentinel mang theo thiết bị radar có thể cảm nhận mặt đất trong mọi điều kiện thời tiết, cả ngày lẫn đêm. Vệ tinh này thường xuyên quét khu vực dễ xảy ra động đất, theo dõi những thay đổi rất nhỏ trên bề mặt Trái Đất từ trên cao.

Với kỹ thuật đo giao thoa, các nhà nghiên cứu đã so sánh hình ảnh trước và sau khi xảy ra động đất. Màu đỏ trong hình mô tả chuyển động của đất về phía vệ tinh trong lần gần nhất vật này ngang qua Thổ Nhĩ Kỳ. Màu xanh mô tả đất chuyển động ra xa khỏi vệ tinh. Rõ ràng, mặt đất bị biến dạng dọc theo và gần đường đứt gãy Đông Anatolian.

Hàng loạt dư chấn sau trận động đất mạnh 7,8 độ richter đã xuất hiện trong suốt cả ngày 6/2. Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ cho biết, trận động đất lớn nhất có cường độ 7,5 độ richter đã xảy ra ở Thổ Nhĩ Kỳ sau khoảng 9 giờ kể từ khi xảy ra trận động đất ban đầu.

Cả trận động đất 7,8 độ đầu tiên và trận động đất 7,5 độ thứ 2 đều chứng kiến loại đứt gãy trượt ngang trái, tức dịch chuyển sang bên trái người quan sát. Đặc biệt, các đường đứt gãy chạy xuyên qua các khu dân cư, thậm chí là cắt thẳng các tòa nhà.

Dữ liệu về trận động đất từ vệ tinh Sentinel sẽ giúp các nhà khoa học hiểu chính xác những gì xảy ra vào hôm 6/2. Thông tin sẽ được đưa vào các mô hình về cách thức hoạt động của động đất trong khu vực, và cuối cùng là các đánh giá rủi ro chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ sử dụng lên kế hoạch tái thiết nơi này.

Các nhà khoa học cũng sẽ thảo luận thêm về mối liên hệ giữa 2 trận động đất lớn trong ngày 6/2.

Năng lượng khổng lồ giải phóng từ động đất

Theo Trung tâm quan sát và lập mô hình động đất, núi lửa và mảng kiến tạo Anh (COMET): Trận động đất đầu tiên tạo ra đứt gãy dài 300km theo hướng đông bắc từ biển Địa Trung Hải. Đứt gãy khác dài 125km xuất hiện sau trận động đất thứ 2 sau đó khoảng 9 giờ.

Giáo sư Tim Wright, giám đốc Trung tâm quan sát và lập mô hình động đất, núi lửa và mảng kiến tạo Anh cho biết, những vết đứt gãy như này thường xuất hiện sau động đất mạnh. Tuy nhiên, hai vết này dài bất thường, minh chứng cho thấy khối năng lượng khổng lồ 2 trận động đất giải phóng.

"Động đất càng lớn thì đứt gãy càng lớn và trượt càng nhiều. Đứt gãy trong trận động đất này là một trong những vết nứt dài nhất từng được ghi nhận trên các lục địa. Việc 2 trận động đất lớn như vậy xảy ra cách nhau vài giờ cũng rất bất thường" - giám đốc Trung tâm quan sát và lập mô hình động đất, núi lửa và mảng kiến tạo Anh nhấn mạnh.

Trước khi có vệ tinh, các nhà địa chất sẽ lập bản đồ các đứt gãy động đất bằng cách lần theo các đường đứt gãy. Quá trình này tốn nhiều công sức và cũng bỏ sót nhiều chi tiết.

Ngày nay, có thể đưa sản phẩm dữ liệu vào máy tính của các chuyên gia và sẵn sàng phân tích trong vòng vài giờ sau khi vệ tinh bay qua. Tuy nhiên, Trung tâm quan sát và lập mô hình động đất, núi lửa và mảng kiến tạo Anh đã phải đợi vài ngày để Sentinel-1A đứng đúng điểm có thể bao quát một cách tối ưu về Thổ Nhĩ Kỳ. Điều này sẽ được cải thiện khi ngày càng có nhiều vệ tinh radar được phóng lên.