"Kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông" cho thấy sự thiếu nhất quán giữa tên gọi và chức năng. Tên gọi này cho biết mục tiêu của kì thi là đánh giá xem học sinh có đủ điều kiện để hoàn thành chương trình phổ thông hay không. 

Tuy nhiên, trên thực tế, kì thi tốt nghiệp còn đóng vai trò như một bài thi tuyển sinh đại học.

Hai ý kiến về kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông

Sáng 13/8/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục. Liên quan đến kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, trong thường trực cơ quan thẩm tra có 2 loại ý kiến.

Loại ý kiến thứ nhất đề nghị vẫn tổ chức thi tốt nghiệp trung học phổ thông, cho rằng việc tổ chức kỳ thi để cấp bằng tốt nghiệp trung học phổ thông là cần thiết.

Tuy nhiên, ý kiến này cho rằng cần thiết kế quy định trong luật theo hướng giao thẩm quyền ra đề thi của kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông cho Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. Các ý kiến này cũng đề nghị nghiên cứu tách kỳ thi tốt nghiệp phổ thông khỏi tuyển sinh đại học.

Loại ý kiến thứ hai đề xuất không tổ chức thi mà nên xét tốt nghiệp trung học phổ thông để phù hợp với mục tiêu, tính chất của cấp học này; tương thích với xu hướng đổi mới đánh giá theo quá trình; giảm áp lực, tốn kém do thi cử. Việc tuyển sinh trung cấp, cao đẳng, đại học nên giao về cho cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp tổ chức tuyển sinh.

Ông Nguyễn Đắc Vinh nêu rõ thường trực Ủy ban ủng hộ loại ý kiến thứ nhất và xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội về các quan điểm nêu trên.

Kì thi "hai trong một" - lợi bất cập hại?

Một trong những ưu điểm lớn nhất của kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông hiện nay là giảm bớt gánh nặng cho học sinh và phụ huynh. Thay vì phải trải qua hai kì thi riêng biệt, học sinh chỉ cần tập trung ôn tập cho kì thi duy nhất. Điều này không chỉ tiết kiệm thời gian, công sức mà còn giảm đáng kể chi phí tổ chức thi cử cho ngành giáo dục.

Tuy nhiên, mặt trái của mô hình này lại là một vấn đề đáng lo ngại. Đó là đề thi phải đảm bảo đồng thời hai mục tiêu khiến cho kì thi trở thành một sự dung hòa khó hoàn hảo.

Đối với những học sinh chỉ có nhu cầu xét tốt nghiệp, đề thi với những câu hỏi khó và phức tạp để phân loại thí sinh là một áp lực không cần thiết. Ngược lại, đối với các trường đại học hàng đầu, đề thi có thể chưa đủ độ khó để chọn ra những thí sinh đủ điều kiện.

Tách bạch hai kì thi là giải pháp tối ưu?

Việc tách kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông và kì thi tuyển sinh đại học thành hai kì thi riêng biệt đang nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhiều chuyên gia giáo dục. Mỗi kì thi sẽ có một chức năng và mục tiêu riêng, từ đó nâng cao hiệu quả và sự công bằng.

Kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông nếu được tách ra sẽ trở về đúng bản chất của nó. Đề thi sẽ tập trung vào kiến thức nền tảng, kĩ năng cốt lõi và sẽ nhẹ nhàng hơn rất nhiều. Mục tiêu chính là đảm bảo rằng mọi học sinh đã hoàn thành chương trình phổ thông đều có thể tốt nghiệp.

Còn kì thi tuyển sinh đại học, các trường đại học sẽ có quyền chủ động hơn trong việc tuyển sinh. Các cơ sở giáo dục có thể tổ chức kì thi riêng hoặc sử dụng các bài thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy. Đề thi sẽ có tính phân hóa cao, chuyên sâu vào từng lĩnh vực, giúp các trường chọn được những thí sinh phù hợp với ngành học và yêu cầu đào tạo.

Tuy nhiên, việc này cũng đặt ra những thách thức lớn. Đó là việc chuẩn bị một lộ trình rõ ràng, công bằng và minh bạch để các trường đại học có thể tổ chức thi tuyển sinh. Chi phí và nguồn lực tổ chức thi cũng là một vấn đề cần được xem xét thấu đáo.

Nhìn chung, kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông đã hoàn thành tốt vai trò trong một giai đoạn nhất định, nhưng với sự phát triển và hội nhập của nền giáo dục, mô hình này đã bộc lộ nhiều hạn chế. Việc tách bạch hai kì thi tốt nghiệp và đại học không chỉ là một giải pháp mà còn là một xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng giáo dục.

Để thực hiện thành công, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lí, các trường đại học và toàn xã hội. Một lộ trình cụ thể, chi tiết và công bằng sẽ giúp vượt qua những thách thức, từ đó kiến tạo một hệ thống giáo dục hiệu quả, công bằng và đáp ứng được yêu cầu của thời đại.