Các trường đại học Nhật Bản gặp thách thức lớn vì dân số giảm

Xếp hạng các trường đại học tốt nhất thế giới, Nhật Bản "văng ra ngoài"

Các trường đại học Nhật Bản đang tụt thứ bậc trong bảng xếp hạng các tổ chức giáo dục hàng đầu thế giới, trong đó nhiều trường gặp khó khăn trong việc duy trì tài trợ cho nghiên cứu. 

Bên cạnh đó, số lượng sinh viên quốc tế chọn học tập tại Nhật Bản ngày càng ít và số lượng nghiên cứu sinh học tiến sĩ cũng đang giảm.

Theo nhiều chuyên gia, các trường đại học Nhật Bản có thể bị Trung Quốc, Hàn Quốc và Singapore vượt qua. Danh tiếng của các trường đại học Nhật Bản trên bảng xếp hạng thế giới cũng rất đáng lo ngại, có khả năng thu hẹp tiềm năng thu hút sinh viên quốc tế.

Hồi tháng 7, tạp chí Times Higher Education đã công bố bảng xếp hạng 100 trường đại học hàng đầu năm năm 2023 nhưng chỉ 2 cơ sở giáo dục đại học của Nhật Bản lọt vào danh sách này. Trong đó, Đại học Tokyo xếp thứ 39, giảm từ vị trí 35 vào năm 2022 còn Đại học Kyoto tụt từ vị trí 61 xuống 68.

Kết quả xếp hạng này đi ngược với sự kỳ vọng của Chính phủ Nhật Bản. Bởi vào năm 2013, Bộ Giáo dục nước này đặt mục tiêu có ít nhất 10 trường đại học lọt top 100 trường thế giới trong thập kỷ tới.

Về phía các trường đại học cũng tích cực thu hút sinh viên quốc tế từ những năm đầu của thế kỷ 21, nhất là sinh viên Trung Quốc vì đây là nhóm sinh viên quốc tế tiềm năng.

Tuy nhiên, khi thứ hạng của các trường đại học Nhật Bản giảm còn chất lượng đào tạo của Trung Quốc tăng lên, việc thu hút sinh viên quốc tế đã trở thành thách thức lớn.

Dân số giảm, sinh viên vào đại học ở Nhật Bản sẽ giảm mạnh

Ước tính, Nhật Bản có 780 trường đại học, cao đẳng và dạy nghề với 2,93 triệu sinh viên theo học tính đến năm 2022. Số lượng sinh viên hầu như không thay đổi trong thập kỷ qua nhưng nhiều khả năng con số này sẽ giảm trong tương lai gần. Dự đoán này được đưa ra trong bối cảnh khoảng 2,05 triệu thanh niên 18 tuổi ở Nhật Bản vào năm 1992 nhưng giảm còn 1,12 triệu vào năm 2022.

Giáo sư Yoko Tsukamoto, Đại học Khoa học Y tế Hokkaido, Nhật Bản đã phát hiện ra số lượng học sinh Nhật Bản hiện nay ngày càng giảm khiến việc thi vào đại học ở quốc gia này ít cạnh tranh hơn so với những năm trước. Thậm chí, vì chưa đạt chỉ tiêu tuyển sinh, nhiều trường đại học phải dành nhiều thời gian để thu hút, mời mọc sinh viên theo học.

Một số trường đại học chất lượng cao ở Nhật Bản phải tạo ra cạnh tranh, đưa ra những chính sách nhằm thu hút sinh viên theo học tại trường như: Khi học tại trường, sinh viên không phải lo lắng quá nhiều về thi cử, điểm số hay nhà trường sẽ bảo đảm sinh viên tốt nghiệp sẽ có việc làm ngay trong bối cảnh Nhật Bản thiếu hụt nhân lực lao động ngày càng trầm trọng.

Tự chủ tài chính khiến chất lượng giáo dục của các trường đại học ở Nhật Bản suy thoái

Ông Yakov Zinberg, Giáo sư Quan hệ quốc tế tại Đại học Kokushikan Tokyo, nhìn nhận: "Sự tụt hạng của các trường đại học bắt nguồn từ những cải cách của Bộ Giáo dục Nhật Bản cách đây 30 năm. Các trường đại học quốc gia hiện nay đã thay đổi thành các tổ chức độc lập nên họ phải tự duy trì sự ổn định tài chính".

Theo ông Yakov, khi sự hỗ trợ của chính phủ cả về tài chính và nguồn lực cạn kiệt, giảng viên các trường đại học phải tìm cách duy trì nguồn ngân sách bằng cách đôn đáo đi tìm kiếm nguồn tài trợ thay vì tập trung cho nghiên cứu hay viết bài báo khoa học. Điều này khiến chất lượng đào tạo giảm sút.

"Chất lượng giáo dục của các trường đại học Nhật Bản suy giảm là điều không thể tránh khỏi. Tôi đã thấy các tiêu chuẩn giáo dục đi xuống ở những cơ sở giáo dục đại họ mà tôi đã từng giảng dạy. Đó là sự thiếu hụt nguồn hỗ trợ tài chính và các giảng viên cũng như các giáo sư trường đại học quá bận rộn trong việc cố gắng bảo đảm kinh phi nên họ không còn thời gian để bồi dưỡng chuyên môn", Giáo sư Yakov nói thêm.

Đồng tình với quan điểm trên, Giáo sư Yoko Tsukamoto cho rằng, tình trạng thiếu kinh phí cho nghiên cứu ở Nhật Bản trái ngược hoàn toàn với các ưu đãi tài chính dành cho nhân tài ở các quốc gia khác.

"Nếu bạn là một giáo sư giỏi và bạn muốn thực hiện nghiên cứu khoa học, thì tại sao bạn phải thực hiện nghiên cứu ở Nhật Bản trong khi có rất nhiều cơ hội tốt hơn ở những quốc gia khác trên thế giới?", Giáo sư Yoko Tsukamoto cho hay.

Cơ hội xuất ngoại tăng cao

Nếu tình trạng trên tiếp tục kéo dài sẽ tạo ra một vòng luẩn quẩn. Do nguồn ngân sách hạn hẹp, các học giả không thể theo đuổi nghiên cứu tại Nhật Bản và có thể tìm kiếm cơ hội tốt hơn ở đất nước khác.

Điều này sẽ dẫn đến chất lượng đào tạo trong nước giảm, số lượng trường có khả năng cạnh tranh quốc tế giảm. Và rồi số lượng sinh viên nước ngoài đến Nhật cũng giảm, càng khoét sâu vào vấn đề tài chính của các cơ sở giáo dục đại học.

"Vấn đề trên thực sự đáng lo ngại vì nếu chất lượng giáo dục giảm, chất lượng của lực lượng lao động quốc gia trong tương lai cũng trượt dài", bà Yoko cho hay.

Nhiều người trẻ không muốn đi du học

Một xu hướng khác mà Giáo sư Tsukamoto - người đã học tiến sĩ tại Đại học Stanford ở California, Mỹ nhận thấy trong những năm gần đây là sinh viên Nhật Bản hiện nay thường không có mong muốn đi du học.

"Thời gian gần đây, sinh viên có xu hướng không quan tâm đến việc đi du học để mở rộng thế giới quan và tiếp thu tri thức toàn cầu. Đi du học có thể là một thách thức lớn đối với nhiều sinh viên", Giáo sư Tsukamoto chia sẻ.

Theo Giáo sư Tsukamoto, bà thực sự khá sốc khi có nhiều sinh viên năm nhất chỉ ra khỏi Hokkaido một hoặc hai lần, sau đó là các chuyến đi học đến các vùng khác của Nhật Bản. Hầu hết sinh viên thậm chí còn không có hộ chiếu.