Tin giả là thuật ngữ dùng để chỉ thông tin sai sự thật, xuyên tạc, bóp méo sự thật; bịa đặt một phần, hoặc bịa đặt hoàn toàn câu chuyện; được trình bày dưới hình thức tin tức và được cố ý lan truyền để đánh lừa người đọc, đạt được mục đích tài chính hoặc chính trị. 

Tại sao tin giả là hiểm hoạ?

Tin giả có thể gây nguy hại đến an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội: Tin giả có thể bị các thế lực thù địch lợi dụng để xuyên tạc chủ trương, gây chia rẽ khối đại đoàn kết, thậm chí kích động biểu tình, bạo loạn. 

Tin giả gây hoảng loạn diện rộng, như những tin đồn về thảm họa thiên nhiên, dịch bệnh hoặc biến động kinh tế giả có thể khiến người dân tích trữ hàng hóa, rút tiền hàng loạt, gây tê liệt hệ thống quản lý nhà nước. 

Tin giả có thể là nguyên nhân tạo bạo lực thực tế. Đã có nhiều trường hợp trên thế giới, tin đồn thất thiệt về việc bắt cóc trẻ em trên mạng xã hội dẫn đến việc người dân tự ý hành hung, thậm chí sát hại người vô tội vì nghi ngờ oan… 

Hiểm họa đối với kinh tế và doanh nghiệp: Tin giả có thể phá hủy thương hiệu

Một tin đồn sai sự thật về chất lượng sản phẩm (ví dụ: thực phẩm nhiễm bẩn, ngân hàng phá sản) có thể khiến giá cổ phiếu lao dốc và doanh nghiệp phá sản chỉ trong vài giờ. 

Tin giả có thể thao túng thị trường, nó thường được dùng để gây nhiễu loạn thị trường chứng khoán, bất động sản hoặc tiền tệ để trục lợi bất chính. 

Hiểm họa đối với sức khỏe và tính mạng: Tin giả có thể làm sai lệch y khoa

Trong đại dịch COVID-19, tin giả về các bài thuốc dân gian chưa kiểm chứng hoặc thuyết âm mưu về vaccine đã khiến nhiều người từ chối điều trị, dẫn đến những cái chết thương tâm. 

Hiểm họa đối với đạo đức và văn hóa. Tin giả có thể làm xói mòn, chao đảo niềm tin

Khi tin giả tràn lan, người dân dần mất niềm tin vào mọi thứ, kể cả những nguồn tin chính thống. Điều này tạo ra một xã hội hoài nghi, nơi sự thật không còn được tôn trọng. Tin giả còn phạm đời tư, đôi khi nhắm vào việc bôi nhọ danh dự cá nhân, đẩy nạn nhân vào trầm cảm, cô lập xã hội hoặc những hành vi tiêu cực khác… 

Tại sao tin giả ngày càng nhiều?

Tin giả trong những năm gần đây chủ yếu xuất hiện trên mạng xã hội. Có sự kết hợp của 3 yếu tố để tạo và lan truyền tin giả: Người tạo, nền tảng công nghệ và người dùng. Nguyên nhân chính của tin giả là do mục đích kinh tế hoặc mục đích chính trị. 

Người tạo ra tin thật hoặc tin giả đều có thể sẽ kiếm được lợi nhuận từ các nhà quảng cáo, hoặc kiếm được tiền từ chương trình thưởng của quỹ hỗ trợ lượt xem của mạng xã hội, hoặc từ tiếp thị liên kết bán hàng, hoặc tiền từ quà tặng của hội viên, fan hâm mộ. 

Có những trường hợp còn nhận tiền khi có người liên hệ để gở tin đã đăng. Riêng người tạo tin giả còn có thể nhận được tiền từ bên thứ 3 có âm mưu chia rẽ đoàn kết nội bộ, gây bất ổn xã hội, bôi nhọ chế độ, bôi nhọ Đảng, bôi nhọ hạ thấp uy tín cá nhân, hạ bệ đối thủ, doanh nghiệp cạnh tranh. 

Người tạo tin giả còn có thể nhằm mục đích lừa đảo, dẫn dụ cài các ứng dụng có chứa mã độc, hoặc cài các ứng dụng yêu cầu người dùng đăng ký thông tin cá nhân, sau đó bán dữ liệu cho bên quảng cáo. 

Tin giả hay tin thật, nếu có lượng truy cập nhiều, vượt mốc quy định của nhà mạng về số lượng người đăng ký theo dõi kênh hoặc trang cá nhân của người tạo tin, vượt mốc về số lượng lượt xem, thì người tạo ra tin, số tiền kiếm được tỷ lệ thuận với số lượng người dùng truy cập. 

Sự khác nhau giữa tin giả và tin thật cũng là nguyên nhân làm cho tin giả tràn lan

Tin thật có nguồn từ các cơ quan báo chí chính thống, tổ chức, cá nhân uy tín hoặc nhân chứng xác thực. Tin giả thường có nguồn từ trang web lạ, tài khoản mới lập, hoặc mạo danh các tờ báo… 

Tin thật có số liệu, ảnh, video rõ ràng, có trích dẫn từ chuyên gia hoặc người có thẩm quyền. Tin giả có hình ảnh bị cắt ghép, dùng ảnh cũ cho tin mới, hoặc chỉ là "nghe nói", "tin hành lang". 

Tin thật tiêu đề có tính khách quan, tóm tắt nội dung chính, không mang tính định hướng cảm xúc. Tin giả thường tiêu đề giật gân, dùng từ ngữ cực đoan. Tin thật diễn đạt nội dung bằng ngôn ngữ đúng chính ngữ pháp, đúng bản chất sự thật. 

Tin giả thường có nhiều lỗi chính tả, câu từ lủng củng, mang tính kích động. Tin thật, mục đích là cung cấp thông tin, giáo dục hoặc định hướng dư luận một cách minh bạch. Còn tin giả mục đích là câu view kiếm tiền, hoặc gây rối làm bất ổn chính trị xã hội. 

Tin thật thường có độ trễ so với tin giả, vì cần thời gian để kiểm chứng, xác minh sự thật. Nó có thể không "hot" ngay lập tức nhưng có giá trị lưu giữ và được trích dẫn lâu dài. Tin giả lan truyền với tốc độ nhanh (ước tính có thể nhanh gấp đến 6 lần tin thật). Tin giả đánh vào các sự kiện đang nóng hổi và biến mất cũng rất nhanh sau khi đã thu đủ lượng tương tác hoặc bị cơ quan chức năng sờ gáy. 

Có thể phân biệt ngay tin thật, tin giả qua cảm xúc. Tin thật, người tiếp nhận cảm thấy được cập nhật thông tin hoặc có thêm kiến thức. Còn tin giả, người tiếp nhận cảm thấy cực kỳ giận dữ, cực kỳ sợ hãi, hoặc cực kỳ hào hứng đến mức muốn nhấn nút "Chia sẻ" ngay lập tức để cảnh báo hoặc bày tỏ quan điểm. Đây chính là cái bẫy cảm xúc mà người tạo tin giả giăng ra. 

Tin giả dễ sản xuất và chi phí sản xuất thấp hơn tin thật. Tin giả không cần kiểm chứng, lan truyền với tốc độ nhanh, tạo cảm xúc mạnh, có thể gây sốc, dễ nhử mồi nhấp chuột, kéo được nhiều lượt wiew hơn tin thật. 

Trong khi các nền tảng công nghệ mạng xã hội thường có thuật toán ưu tiên hiển thị cho những tin gây sốc, hoặc có nhiều tranh cãi. Trong xã hội truyền thống, tin giả ảnh hưởng không lớn, không nguy hiểm như xã hội số. 

Hiện thời, trong xã hội có quá nhiều người sản xuất và sử dụng tin giả nhằm mục đích tài chính hoặc chính trị. Cho dù là mục đích gì thì việc sản xuất và sử dụng tin giả là tội ác, là hành vi lừa đảo. Khi xã hội tràn ngập tin giả, tác động tiêu cực đến cộng đồng. Người dùng hoài nghi, thiếu tin sự thật, giá trị thật. Môi trường giáo dục, tu dưỡng nhân cách, kiến thức bị nhiễm bẩn. Đạo đức xã hội bị suy thoái không chỉ là ở những kẻ tạo tin giả mà còn lây lan trong cộng đồng. Có nhiều cháu bé, mới học lớp 3, 4 đã xem nhiều tin giả. Trong đó, xem các phim ảnh phản ánh các câu chuyện không có thực, tuyệt đối hoá quyền lực, tiền bạc, như phim tổng tài… 

Tin giả không chỉ nguy hại trong cuộc sống hiện thời mà còn hệ lụy xấu cho tương lai. Chống tin giả là hành động yêu quê hương, đất nước, giữ gìn đạo đức, văn hoá của người Việt Nam từ ngàn đời nay, cũng như góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, tạo ra môi trường thông tin sự thật, minh bạch, xây dựng dữ liệu sạch, góp phần nâng cao hiệu quả tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng đến với người dân. 

Giải pháp chống tin giả

1. Giải pháp tuyên truyền nâng cao nhận thức người dùng mạng xã hội

⁃ Làm cho mọi thành phần, mọi lứa tuổi trong cộng đồng hiểu được nguyên nhân của tin giả như phân tích ở trên. Thường xuyên cảnh giác với tin giả. Từ mục đích kinh tế hay mục đích chính trị, hoặc từ mục đích kinh tế đơn thuần, vô tình tiếp tay, tiếp sức cho những ý đồ gây rối loạn, bất ổn về chính trị đều là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng. 

- Người dùng mạng xã hội hiểu nguyên nhân chưa đủ, cần phải có kỹ năng nhận diện tin giả. Đòi hỏi công tác tuyên truyền giáo dục cần bồi dưỡng kỹ năng tư duy phản biện và nhận diện tin giả cho người dân. Hình thành văn hoá kiểm chứng nguồn tin trong cộng đồng. 

- Người dùng mạng xã hội trước khi chia sẻ bài viết, video, ảnh cần thực hiện kỹ năng kiểm chứng. Công tác tuyên truyền giáo dục cần có nhiều hình thức và cách tổ chức. Có thể đưa nội dung chống tin giả vào các nhà trường để học sinh, sinh viên được đào tạo bồi dưỡng có sức đề kháng với tin giả. 

⁃ Các cơ quan báo chí cung cấp tin chính thống kịp thời để "phủ xanh" không gian mạng, không để khoảng trống cho tin giả. Muốn phủ xanh không gian mạng, không chỉ là yêu cầu đối với báo chí, mà đòi hỏi tất cả người dân, nòng cốt là đảng viên, hội viên, đoàn viên… có trách nhiệm đưa thông tin sự thật, thông tin tích cực, lành mạnh lên mạng xã hội. "Lấy cái đẹp dẹp cái xấu". 

2. Định danh người dùng trên mạng xã hội

- Người dùng phải đăng ký sử dụng mạng xã hội không được lập tài khoản ảo, giả mạo. Mỗi hành vi trên không gian mạng đều gắn liền với danh tính thực, buộc người dùng tự tiết chế và chịu trách nhiệm về nội dung đăng tải. 

3. Xây dựng mạng xã hội định danh người dùng, dữ liệu sạch

Áp dụng công nghệ xác thực danh tính (KYC) liên kết với số điện thoại hoặc CCCD để loại bỏ tài khoản ảo/bot. Đây là nội dung tôi đã đề cập trong nhiều bài báo cách đây nhiều năm khi đối diện với tin giả. Sau đây xin trích một đoạn trong cuốn sách "Tư duy đột phá" của tôi vừa ra mắt: "Để tạo thuận lợi trong việc cập nhật thông tin, các tổ chức và cá nhân được chia sẻ những thông tin tin cậy, chống được tin giả, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để xây dựng tài nguyên số, quản lý, khai thác, sử dụng dữ liệu có hiệu quả, Việt Nam cần xây dựng một mạng xã hội định danh cá nhân. Các thông tin được cập nhật lên mạng xã hội này đều là những thông tin có nguồn gốc, có người chịu trách nhiệm. 

Trong vô vàn tin giả, tin xấu độc hiện nay trên mạng xã hội đã tác động tiêu cực đến cộng đồng, làm giảm nguồn năng lượng tích cực trong xã hội, nhận thức của người dân cũng theo đó mà lệch lạc, sự đồng thuận theo quan điểm đường lối của Đảng trong xã hội chưa phải là đại đa số, ảnh hưởng xấu đến bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. 

Nếu xây dựng được một mạng xã hội tin cậy, các thông tin báo chí được cập nhật kịp thời trên mạng này, các công dân số được định danh sử dụng mạng xã hội này để chia sẻ thông tin, chắc chắn sẽ thu hút được một lượng lớn người xem. Ảnh hưởng tích cực của mạng sẽ được lan tỏa, các đồng chí lãnh đạo, các cơ quan chức năng sử dụng mạng xã hội này để tuyên truyền, hướng dẫn thực hiện đường lối, chính sách, pháp luật sẽ có hiệu quả hơn. Khi người dân tin, việc cảnh báo, tránh được rủi ro, lừa đảo trong cuộc sống của người dân sẽ hiệu quả hơn".

4. Sử dụng AI và Blockchain

⁃ AI: Sử dụng thuật toán tự động quét, phát hiện và dán nhãn cảnh báo tin giả, video Deepfake theo thời gian thực. 

⁃ Blockchain: Ứng dụng để xác thực nguồn gốc thông tin và dấu vết chỉnh sửa, đảm bảo tính toàn vẹn của nội dung số từ nguồn phát chính thống. 

5. Xây dựng cộng đồng người dùng tích cực, sẵn sàng báo cáo và tẩy chay các nguồn tin độc hại

Đồng thời nên hình thành các tổ chức Fact-checking độc lập và các nhóm phản ứng nhanh trong cộng đồng để đính chính sai lệch. 

6. Cần có chế tài mạnh

Áp dụng mức phạt nặng (hành chính hoặc hình sự) đối với hành vi cố tình tạo dựng và phát tán tin giả gây hậu quả nghiêm trọng. Đối với nền tảng: Buộc các mạng xã hội (Facebook, TikTok, youtube… phải chịu trách nhiệm liên đới; xử phạt hoặc đình chỉ hoạt động nếu không gỡ bỏ tin giả theo yêu cầu của cơ quan quản lý. 

Tóm lại: Chống tin giả phải giải quyết đồng bộ và quyết liệt, hành động ngay triệt trừ kẻ tạo ra tin giả, trách nhiệm pháp lý và xã hội của nhà cung cấp nền tảng, trách nhiệm của cộng đồng người dùng.