Thực trạng ô nhiễm không khí tại Việt Nam

Tình trạng bụi mịn, ảnh hưởng của khí hậu, các tác nhân phá hoại môi trường khiến người dân phải hít thở không khí chứa hàm lượng các chất gây ô nhiễm cao. Năm 2021, ô nhiễm không khí cả ở bên ngoài và trong nhà đã góp phần gây ra khoảng 8.1 triệu ca tử vong hàng năm trên toàn cầu; chỉ tính riêng khu vực Tây Thái Bình Dương, khoảng 2,2 triệu người tử vong mỗi năm. 

Ở Việt Nam, theo Báo cáo đặc biệt về mức độ phơi nhiễm ô nhiễm không khí và gánh nặng bệnh tật liên quan trên toàn thế giới (WHO), ít nhất 70.000(*) người tử vong mỗi năm có liên quan đến ô nhiễm không khí.

Bụi PM2.5 được đánh giá là tác nhân ô nhiễm không khí có ảnh hưởng tiêu cực nhất đến sức khỏe con người. Vì có kích thước nhỏ cho nên bụi PM2.5 rất nguy hiểm, có khả năng lắng đọng, thẩm thấu và đi sâu vào các phế nang trong phổi và vào máu. Do đó, nếu nồng độ bụi PM2.5 trong không khí cao, mức phơi nhiễm hằng ngày là lớn và tăng nguy cơ bị các vấn đề sức khỏe cấp tính và mạn tính.

Việt Nam nằm trong nhóm những quốc gia có tỷ lệ tử vong cao nhất do ô nhiễm không khí. 

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, từ đầu tháng 12 đến nay, các tỉnh, thành phố khu vực phía bắc, nhất là thành phố Hà Nội đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí do hình thái thời tiết bất lợi (hiện tượng nghịch nhiệt, lặng gió, sương mù), làm giảm khả năng khuếch tán các chất ô nhiễm trong môi trường không khí, dẫn đến nguy cơ nồng độ bụi mịn PM2.5 tích tụ tăng cao (AQI vượt mức 150), ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động kinh tế, xã hội và sức khỏe cộng đồng.

Tiếp xúc ô nhiễm không khí thì bị bệnh gì?

Theo thông tin từ Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm, trên toàn cầu có khoảng hơn 7 triệu người tử vong do các bệnh liên quan tới ô nhiễm không khí như các bệnh về tim, phổi và đột quỵ.

Bệnh về tim, phổi và đột quỵ vì sao do ô nhiễm không khí? 

Bụi mịn PM2.5 với kích thước siêu nhỏ có thể vượt qua mũi họng, lắng sâu vào phổi và thấm qua phế nang vào máu. Khi xâm nhập cơ thể, chúng gây viêm đường thở, làm tổn thương mô phổi, giảm chức năng hô hấp; đồng thời kích hoạt viêm toàn thân, làm tổn thương thành mạch, tăng xơ vữa và hình thành cục máu đông. 

Các phản ứng này khiến nguy cơ bệnh tim mạch, bệnh phổi mạn tính và đột quỵ gia tăng, đặc biệt khi phơi nhiễm lâu dài với nồng độ PM2.5 cao.

Sự nguy hiểm của bụi mịn PM2.5 không chỉ dừng ở hình dáng nhỏ bé. Bề mặt mỗi hạt bụi thường “gánh” thêm kim loại nặng như chì, cadimi, các hợp chất hữu cơ độc hại, thậm chí cả độc tố vi khuẩn. Chúng giống như những phương tiện tí hon chở đầy chất độc, lặng lẽ di chuyển đến nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể.

Ở cấp tế bào, PM2.5 kích hoạt một chuỗi phản ứng gây hại kéo dài. Các thành phần độc trên hạt bụi kích thích tế bào tạo ra lượng lớn gốc oxy phản ứng, dẫn đến stress oxy hóa. Ty thể – nơi sản sinh năng lượng – bị tổn thương, từ màng cho đến DNA, khiến tế bào hoạt động kém hiệu quả. Khi số lượng tế bào tổn thương tăng lên, cơ thể phát tín hiệu báo động bằng việc giải phóng các chất trung gian gây viêm. Tình trạng viêm không chỉ diễn ra tại mô phổi mà lan tỏa sang nhiều hệ cơ quan.

Hậu quả xuất hiện âm thầm nhưng dai dẳng. Đường thở bị kích ứng, người dễ ho, khò khè, cảm giác nặng ngực xuất hiện thường xuyên. Các mạch máu chịu tác động của phản ứng viêm và stress oxy hóa sẽ kém đàn hồi, dễ hình thành xơ vữa và cục máu đông. Khi bụi và độc chất theo máu đi xa hơn, tim, não, thận hay hệ thần kinh đều có nguy cơ bị ảnh hưởng.

Những hậu quả nặng nề do ô nhiễm không khí

Theo một nghiên cứu của trường Đại học Harvard, ô nhiễm không khí còn liên quan tới nhiều hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng do các hạt bụi mịn và chất độc trong không khí có thể xâm nhập sâu vào phổi và đi vào máu. 

Khi tích tụ lâu dài, chúng gây viêm mạn tính và tổn thương tế bào, làm tăng nguy cơ ung thư phổi. 

Các chất ô nhiễm cũng có thể tác động đến hệ thần kinh trung ương, gây suy giảm nhận thức thông qua cơ chế viêm não và stress oxy hóa. Đồng thời, chúng ảnh hưởng tới hormone và chất lượng tinh trùng, trứng, làm giảm chức năng sinh sản và dẫn tới vô sinh. 

Tình trạng ô nhiễm kéo dài góp phần gia tăng các bệnh hô hấp mạn tính như hen phế quản, COPD. Ở người trung niên và cao tuổi, nguy cơ nhồi máu cơ tim hay đột quỵ tăng đáng kể. Trẻ em – nhóm dễ tổn thương nhất – có thể bị ảnh hưởng đến sự phát triển của phổi và não, tạo ra hệ quả sức khỏe kéo dài suốt đời.

Thực tế, ô nhiễm không khí vì thế không chỉ là chuyện đau họng hay cay mắt nhất thời. Mỗi ngày sống dưới bầu không khí nhiều bụi mịn đồng nghĩa với việc cơ thể âm thầm tiếp nhận những “xe chở chất độc”, để lại tổn thương tích tụ theo thời gian.