Tháp Chăm Phú Diên xác lập 2 kỷ lục, kỳ bí bậc nhất trong số các tháp Champa cổ

Kỷ lục thế giới đối với tháp Chăm Phú Diên dựa trên tiêu chí "Tháp Chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới". Kỷ lục này do Liên minh Kỷ lục thế giới WorldKings công nhận.

Ngôi tháp Chăm này nằm khiêm nhường bên trong hàng dương, cạnh bờ biển ở Phú Diên rất ít người để ý tới. Xung quanh khu vực này hoang vu, nhuốm màu kỳ bí. Một phần nữa không ai dám tới gần, động chạm vào di tích vì tín ngưỡng cổ của người Chăm ít ai hiểu. 

Tôi phải mất thời gian khá lâu tìm kiếm thông tin và tìm đường đến ngôi tháp đặc biệt này. Ngay cả tên gọi, ngôi tháp Chăm cũng được gán cho bằng nhiều cái tên khiến việc hỏi thăm, định danh rất khó khăn.

Ngôi tháp xác lập 2 kỷ lục 

Ngôi tháp phát lộ tại hàng dương bên bờ biển thôn Mỹ Khánh nên ban đầu, tháp được gọi tên là tháp Mỹ Khánh. Sau đó, khách vãng lai thấy ngôi tháp nằm bên bờ biển xã Phú Diên nên gọi là tháp Phú Diên và định vị nó trên Google Maps với cái tên này.

Hiện tại, khu vực bờ biển xã Phú Diên được gọi là bãi tắm Tháp Chàm. Ở bãi biển lại có đặt biển chỉ dẫn vào tháp Phú Diên. Tháp Phú Diên cũng là tên gọi chính thức của ngọn tháp. Dân quanh vùng còn gọi ngọn tháp là tháp cổ chôn dưới cát. 

Bước đến ngôi tháp, điều ngạc nhiên hơn cả là di tích tháp này vốn là công trình kiến trúc văn hóa Champa cổ nhất còn tồn tại đến ngày nay. Ngôi tháp được chuyên gia sử học đánh giá cao, có giá trị kiến trúc nghệ thuật và lịch sử được khẳng định. Nhưng khu vực tháp rất hoang vu, ít người lui tới, rêu phong phủ các bậc lên xuống và quang cảnh khá cũ kỹ, không đáp ứng được kỳ vọng ban đầu rằng đây sẽ là một địa chỉ dành cho du lịch. 

Duy nhất trong số các tháp Chăm phát lộ hiện nay trên đất nước Việt Nam, tháp Phú Diên nằm dưới lòng đất, cách mặt đất khoảng từ 5m đến 7m và nằm im lìm trong hàng dương chắn sóng và không xa bãi biển thôn Mỹ Khánh. Trong khi các tháp Chăm khác ở Ninh Thuận, Bình Thuận, Phú Yên, Khánh Hòa, Quảng Nam... dọc dải đất miền Trung đều nằm trên các gò đất cao. Một số di tích khác thuộc về văn hoá Champa ngày nay nằm trên đất Thừa Thiên Huế cũng là các chùa, đền, miếu, chỉ duy nhất tháp Phú Diên là tháp. 

2 kỷ lục thế giới được xác lập cho tháp Phú Diên là tháp cổ chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên tại Việt Nam và thế giới. Bởi lẽ, các tháp Chăm khác thường ở trên gò cao, trên đồi và ở các khu vực linh thiêng trong địa thế đất theo quan niệm phong thủy, tín ngưỡng của người Chăm. Riêng có tháp Phú Diên nằm âm dưới mặt đất, bị cát vùi lấp.

Đây có thể là một đặc điểm độc đáo để các nhà nghiên cứu tìm hiểu về lịch sử bồi lắng và hình thành vùng đất Champa cổ. Bên cạnh đó là sự biến động của dải bờ biển Bắc Trung bộ qua hàng thế kỷ. Tháp Phú Diên cũng khiến các nhà sử học phải nhìn nhận lại một sự thật là không phải ngôi tháp nào của người Champa cổ cũng được xây dựng trên các gò cao. 

Tháp Phú Diên phát lộ tình cờ

Cách đây 21 năm, nhóm công nhân Công ty Khoáng sản Thừa Thiên Huế trong khi đang làm việc đã phát hiện một khối gạch bị vùi sâu. Khối gạch "chìm" dưới từ 5 - 7m so với mặt đất ở ven biển Phú Diên. 

Cuộc thám sát sau đó đã phát hiện ngoài tháp chính có một tháp thông thiên nhỏ. Bát nhang là do người dân đặt vào. Đây là tín ngưỡng của người dân địa phương dành cho ngôi tháp mà bản thân họ chưa rõ nguồn gốc và ý nghĩa. 

Chỉ riêng những viên gạch đỏ màu chu sa xây theo lối thường thấy của các tháp Chăm là dính liền không mạch vữa đã ngời lên vẻ huyền bí, thiêng liêng của một di sản ngàn năm.

Trong nhà kính bảo quản, ngôi tháp vẫn màu gạch đỏ nhưng có cảm giác tường gạch đang mòn đi từng giây, dù vách kính đã chắn hết nắng và gió biển. Vào thời điểm Bảo tàng Thừa Thiên Huế thám sát di tích, khai quật, tháp Phú Diên khá nguyên vẹn. Tháp hình chữ nhật, không có chóp, xây bằng gạch 30x30cm, dày 6cm, trên diện tích 30m vuông. Chính giữa có 4 vòm cửa, 1 cửa chính có thể ra vào, còn lại là cửa giả cùng các hoa văn trang trí đặc trưng.

Việc khẳng định đây là một tháp Chăm chính từ việc phát hiện giữa tháp có một ngẫu tượng yoni bằng đá xám đặt trên bệ gạch. Ngoài vật thể chính là ngôi tháp này, khối gạch thông thiên bên ngoài đều có dấu vết chạm khắc vòng tròn, một số đoạn tường bao, cọc kè. 

Từ những phát hiện trên, có thể khẳng định, đây là một kiến trúc thuộc nền văn hóa Champa rất có giá trị về khoa học và lịch sử, kiến trúc. Từ hình dáng, kỹ thuật xây dựng đến các họa tiết trang trí ngoài tường tháp, vật liệu xây dựng đều mang đậm phong cách kiến trúc Ấn Độ giáo. Các chuyên gia phân tích mẫu đã kết luận, tháp Chăm Phú Diên có cùng niên đại với kiến trúc Mỹ Sơn E1, dịch chuyển sang kiến trúc tháp Hòa Lai, thuộc đầu thế kỷ thứ 8.

Năm 2001, việc phát hiện tháp Chăm Phú Diên đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới nghiên cứu trong nước và quốc tế và ngay lập tức được xếp hạng di tích quốc gia. 4 năm sau (năm 2005) Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế đã phê duyệt dự án trùng tu với kinh phí gần 4 tỉ đồng để gia cố nền móng chân tháp, gia cường kết cấu chống sụp đổ công trình, bảo quản vật liệu xây tháp, chống xuống cấp, tạo không gian môi trường thuận lợi cho bảo vệ, nghiên cứu và tham quan du lịch.

 Như vậy, tháp Phú Diên đã có 2 kỷ lục Việt Nam và thế giới, mang theo hy vọng trở thành địa danh hút khách du lịch, không xa bãi biển Thuận An (Thừa Thiên Huế).