Thần toán Vũ Hữu
Cùng với Lương Thế Vinh, Vũ Hữu là một trong hai nhà toán học lớn nhất của nước ta thời phong kiến.
Tài năng toán học của Vũ Hữu bộc lộ từ khi ông còn rất nhỏ. Một lần, cậu bé Vũ Hữu cùng cha là ông Vũ Bá Khiêm sang nhà người bà con chơi.
Bấy giờ, ông chủ nhà có cái điếu thuốc lào khảm bạc, chạm trổ rất kỳ công. Trong cuộc hàn huyên, ông chủ nhà tỏ ý muốn làm cái nõ điếu bằng bạc nhưng ngặt nỗi không biết tính toán thế nào để mua bạc cho vừa đủ. Nhớ đến cậu bé Hữu, ông nhờ cậu tính toán toán lượng bạc cần thiết.
Bảng cửu chương trong cuốn sách "Lập thành Toán pháp". Ảnh: Báo Đà Nẵng.
Vũ Hữu cầm cái nõ điếu trên tay, chưa biết tính toán thế nào thì chủ nhà đã rót một chén trà đưa cho cậu và bảo: "Uống chén trà cho minh mẫn đầu óc đã cháu".
Đưa tay cầm chén trà, nhìn nước trong cốc sóng sánh, đầu cậu bé vụt lên ý tưởng. Vũ Hữu cầm ấm trà rót thêm vào cốc cho đến khi nước chảy lênh láng ra ngoài.
Ông Khiêm thấy thế bực lắm, mọi lần con trai mình có hỗn thế đâu. Ông chưa kịp tỏ thái độ thì Vũ Hữu vui mừng reo lên: "Cháu tính được rồi".
Cậu bé bỏ chiếc nõ điếu vào chén trà đầy nước đặt trong chiếc đĩa, rồi rót số nước trào ra ngoài vào một chén không và nói: "Số bạc cần mua để đúc nõ điếu bằng đúng số nước trong chén này".
Cách giải toán của Vũ Hữu khiến chúng ta liên tưởng tới chuyện nhà bác học người Hy Lạp cổ đại là Archimedes từng có phương pháp tương tự để tính ra lượng vàng trên vương miện của nhà vua.
Ngày nay, với những thành tựu toán học hiện đại, bài toán của Vũ Hữu có thể không làm khó được các bạn trẻ. Tuy nhiên, ở thế kỷ XV, khi trình độ toán học của người Việt còn rất hạn chế, đó là sáng kiến lớn, ngoài sức tưởng tượng của nhiều người.
Vũ Hữu (1437-1530), quê ở huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương ngày nay. Sau khi thi đỗ Hoàng giáp năm 1463, ông ra làm quan, trở thành đại thần của nhà Hậu Lê.
Cuốn sách "Lập thành Toán pháp" của ông là công trình chuyên về toán học đầu tiên của nước ta.
"Lập thành toán pháp" cùng phương pháp đo diện tích ruộng đất nhanh chóng được phổ biến ra cả nước.
