Năm nay là năm đầu tiên tổ chức kỳ thi tuyển sinh trung học phổ thông theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nên nhiều người vô cùng lo lắng với dạng đề thi mới, đặc biệt là môn Ngữ văn. 

Tuy nhiên, theo nhiều giáo viên, đề thi của Tây Ninh phù hợp với cấu trúc quy định tại công văn số 5255/SGDĐT-KT của Sở Giáo dục và Đào tạo Tây Ninh.

Đề thi tuân thủ cấu trúc quy định

Theo Thông tư số 30/2024-BGDĐT ban hành quy chế tuyển sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Điều 18 quy định trách nhiệm của Sở Giáo dục và Đào tạo có tổ chức thi tuyển: "Quy định cụ thể việc tổ chức ra đề thi, coi thi, chấm thi, phúc khảo bài thi". 

Sở Giáo dục và Đào tạo Tây Ninh đã ban hành công văn số 5255/SGDĐT-KT quy định cấu trúc đề thi tuyển sinh trung học phổ thông năm 2025, nhằm giúp nhà trường, giáo viên định hướng ôn thi cho học sinh. Sau kỳ thi tuyển sinh đầu tháng 6 vừa qua, nhiều giáo viên đánh giá đề thi đảm bảo cấu trúc quy định và đánh giá được năng lực học sinh.

Đề thi Ngữ văn không chuyên

Theo thầy Nguyễn Văn Tư (giáo viên Trường trung học cơ sở Nguyễn Văn Ẩn, huyện Bến Cầu, Tây Ninh) nhận xét ngữ liệu trong đề thi là một bài thơ trọn vẹn, đảm bảo tính chỉnh thể của một tác phẩm. 

Bài thơ "Ngụ ngôn của mỗi ngày" của Đỗ Trung Quân khá ngắn, nằm ngoài sách giáo khoa, thuộc loại văn bản văn học. Thầy Tư cho rằng nội dung bài thơ phù hợp với tâm lý học sinh lớp 9 vì các chủ đề học hỏi, kinh nghiệm và lẽ sống là những chủ đề thường gặp trong Chương trình Ngữ văn trung học cơ sở.

Phần chú thích ngắn gọn, không chiếm nhiều thời gian đọc của học sinh nhưng giúp học sinh dễ hiểu bài thơ.

Cô Trần Thị Hảo (giáo viên Trường trung học cơ sở Trảng Bàng, thị xã Trảng Bàng, Tây Ninh) cho rằng đề thi tập trung vào 2 kỹ năng cốt lõi của môn Ngữ văn là Đọc hiểu và Viết. Để giải quyết các câu hỏi, học sinh biết vận dụng nhuần nhuyễn kiến thức và kỹ năng. Cô Hảo cho rằng 4 câu hỏi Đọc hiểu hoàn toàn đúng theo ma trận tại công văn 5255/SGDĐT-KT và đảm bảo đủ 3 mức độ nhận biết - thông hiểu - vận dụng. Cụ thể:

Câu 1 nhận biết thể thơ.

Câu 2 thông hiểu tác dụng của biện pháp tu từ.

Câu 3 thông hiểu nội dung hai dòng thơ.

Câu 4 rút ra bài học tâm đắc nhất, là câu hỏi vận dụng và liên hệ.

Về phần Viết, đề yêu cầu viết đoạn văn cảm nghĩ về đoạn thơ Đọc hiểu và viết bài văn nghị luận xã hội giải quyết một vấn đề đặt ra. Hai dạng câu hỏi này nằm trong những dạng đề trọng tâm của chương trình Ngữ văn lớp 9. Cô Hảo cũng cho rằng, vấn đề nghị luận (áp lực trong học tập) khá gần gũi với học sinh, tạo cơ hội để các em nhận thức được tính 2 mặt của vấn đề và đưa ra giải pháp để vượt qua áp lực.

Cô Lê Thị Thu Hằng (giáo viên Trường trung học cơ sở Chu Văn An, thành phố Tây Ninh) nhận định đề thi đánh giá được năng lực ngôn ngữ, năng lực văn học và tư duy sáng tạo của học sinh theo mục tiêu của Chương trình Ngữ văn 2018, được quy định trong công văn 5255. Có thể hiểu, năng lực ngôn ngữ thể hiện qua khả năng đọc hiểu văn bản thơ, phân tích yếu tố nghệ thuật của thơ (tác dụng của biện pháp tu từ điệp ngữ) và trình bày được suy nghĩ một cách logic, mạch lạc ở các câu trong phần Viết. Cô Hằng cũng cho rằng, tư duy sáng tạo thể hiện rõ nhất ở câu 4 phần Đọc hiểu và 2 câu phần Viết, đặc biệt là câu 2, nơi học sinh đưa ra giải pháp sáng tạo cho một vấn đề thực tiễn. Những câu hỏi này khơi gợi ở học sinh tư duy độc lập và biết kết nối với thực tiễn bản thân để giải quyết vấn đề.

Nhìn chung, theo nhiều giáo viên, đề thi đáp ứng đúng các yêu cầu về cấu trúc, hình thức, thời lượng, phân bổ điểm theo quy định trong công văn 5255. Hệ thống câu hỏi tường minh, không đánh đố, đầy đủ các cấp độ tư duy. Đề thi được thiết kế theo tính mở để kích thích tư duy sáng tạo của học sinh và có tính phân hóa, phù hợp với kỳ thi đại trà.

Đề thi Ngữ văn chuyên

Điều 13 Thông tư 30/2024-BGDĐT quy định: "Đối với việc tuyển sinh vào trường trung học phổ thông chuyên, học sinh phải thi các môn thi, bài thi quy định tại khoản này và 01 (một) môn thi chuyên. Mỗi môn chuyên có 01 (một) đề thi riêng theo chương trình môn học cấp trung học cơ sở, nội dung thi bảo đảm tuyển chọn được học sinh có năng khiếu về môn chuyên đó".

Công văn 5255 của Sở Giáo dục và Đào tạo Tây Ninh cũng ban hành cấu trúc đề thi chuyên. Về nội dung kiểm tra, công văn có yêu cầu: "Vận dụng kiến thức về lý luận văn học (chức năng của văn học, quá trình sáng tác của nhà văn, qua 1trình tiếp nhận của độc giả,…) để giải quyết yêu cầu đặt ra trong đề bài".

Cô Lê Thị Thu Hằng cho rằng, đề thi Ngữ văn chuyên tuân thủ đúng cấu trúc quy định và đảm bảo độ phân hóa như định hướng trong công văn 5255. Theo cô Hằng, một đề thi có độ phân hóa tốt sẽ đánh giá chính xác hơn năng lực thực sự của từng học sinh làm cơ sở cho trường chuyên tuyển chọn đúng đối tượng. Cô Hằng đánh giá cao đề thi chuyên, không chỉ ở độ phân hóa, đánh giá được các năng lực của học sinh mà còn ở ngữ liệu được chọn. Bài thơ "Một ngày của mẹ" (Nguyễn Lãm Thắng) đã chạm đến cảm xúc sâu xa, thiêng liêng mà gần gũi của mỗi người con, từ đó giáo dục tình yêu thương, lòng hiếu thảo của học sinh.

Thầy Nguyễn Văn Tư chia sẻ: "Điểm nổi bật của đề thi là kết nối phần Viết với phần Đọc hiểu, tạo ra mạch nội dung chủ đề xuyên suốt, tăng cảm xúc và khả năng lập luận logic khi triển khai bài viết. Đối với câu nghị luận xã hội, học sinh không chỉ hiểu vấn đề (cội nguồn nuôi dưỡng sự trưởng thành của mỗi người bắt nguồn từ sự yêu thương bình dị) mà còn có khả năng lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục, thể hiện chính kiến cá nhân và liên hệ sâu sắc với thực tiễn. Học sinh giỏi sẽ thể hiện được tư duy phản biện, chiều sâu nhận thức và khả năng trình bày mạch lạc, sáng tạo. Câu nghị luận văn học cho dạng đề quen thuộc trong chương trình lớp 9 (phân tích chủ đề và vài nét nghệ thuật đặc sắc của bài thơ) đòi hỏi học sinh cần chọn lọc, phân tích những nét đặc sắc về nghệ thuật và chủ đề của bài thơ một cách sâu sắc".

Đồng quan điểm, cô Trần Thị Hảo cũng đánh giá đề thi chuyên có độ phân hóa tốt. Đề yêu cầu phân tích chủ đề và nghệ thuật của một bài thơ chưa học đã là một yêu cầu khó. Phần lý luận văn học (khả năng bồi đắp tâm hồn của thơ ca) đòi hỏi học sinh có kiến thức sâu sắc về chức năng của văn học. Câu này vừa kiểm tra năng lực cảm thụ và phân tích văn học vừa đánh giá khả năng tư duy liên hệ, khái quát và cảm nhận về giá trị nghệ thuật ở mức độ cao.

Cô Hảo chia sẻ: "Phần Viết có 2 câu nghị luận đòi hỏi học sinh phải có khả năng triển khai ý tưởng, bố cục bài viết hợp lý và diễn đạt lưu loát trong một thời gian nhất định (150 phút). Học sinh yếu về kỹ năng viết sẽ khó đạt điểm cao ở phần này, học sinh có tư duy tốt và kỹ năng viết tốt sẽ có cơ hội thể hiện sự vượt trội".

Một số lưu ý khi chấm điểm bài thi Ngữ văn

Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 thiết kế theo hướng dạy học, kiểm tra và đánh giá năng lực người học. Đề thi theo hướng mở nên đáp án cần chấp nhận những hướng giải quyết vấn đề sáng tạo, tôn trọng sự khác biệt của học sinh nhưng phải dựa trên nền tảng tri thức và phù hợp với chuẩn mực đạo đức, quy định của pháp luật. 

Vì thế, khi chấm bài thi đánh giá năng lực, giám khảo cần nắm chắc đáp án nhưng không rập khuôn. Giám khảo cần linh hoạt, nhạy bén trước những hướng triển khai không giống như đáp án nhưng phải có khả năng nhận định nhằm bảo vệ sự công bằng và quyền lợi chính đáng cho học sinh.

Hướng dẫn chấm bài thi môn Ngữ văn, ngoài hướng dẫn chi tiết, thường có hướng dẫn chung:

1. Giám khảo cần nắm vững yêu cầu của Hướng dẫn chấm và Đáp án, thang điểm của Sở Giáo dục và Đào tạo để đánh giá chính xác các mức độ đạt được trong bài làm của thí sinh.

2. Giám khảo căn cứ chất lượng thực tế từng bài làm của thí sinh để chấm điểm thích hợp, tránh đếm ý chấm điểm; đối với những bài làm sáng tạo, lí giải vấn đề theo cách riêng, hợp lí vẫn chấm điểm theo Đáp án, thang điểm.

3. Bài thi được chấm theo thang điểm 10; làm tròn đến hai chữ số thập phân.

Có thể hiểu, đáp án phần Viết chỉ mang tính gợi ý, định hướng chứ không phải là duy nhất. Nếu giám khảo chỉ "đếm ý" cho điểm, sẽ không thể đánh giá đúng năng lực tạo lập văn bản của học sinh. Một bài viết đúng, hay, thuyết phục là bài viết đáp ứng cả ý tưởng nội dung sâu sắc lẫn cách trình bày chuẩn mực, chính xác và không mắc các lỗi cơ bản như sai chính tả, dùng từ, đặt câu, diễn đạt lủng củng, mơ hồ.

Chương trình trước đây dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng nên đề thi đánh giá nội dung là chủ yếu. Tức là đề thi cho lại những văn bản đã học, học sinh nhắc lại những nội dung đã học, đã nhớ và thuộc lòng một cách đầy đủ, chính xác thì được điểm cao. Còn với chương trình hiện hành, trọng tâm là đánh giá năng lực. Đề thi không cho lại những văn bản học sinh đã học nhằm kiểm tra khả năng hiểu đề và biết vận dụng tri thức, kỹ năng để viết bài văn.

Chẳng hạn, một bài văn nghị luận (xã hội/ văn học) theo hướng đánh giá năng lực cần chú ý 5 yêu cầu chính: Một là bài viết đáp ứng về hình thức, dung lượng; Hai là học sinh xác định đúng trọng tâm vấn đề nghị luận; Ba là triển khai vấn đề nghị luận (học sinh có thể triển khai theo nhiều cách nhưng bài viết phải biết lưạ chọn thao tác lập luận, kết hợp nhuần nhuyễn lý lẽ và bằng chứng, trình bày được hệ thống ý mạch lạc, phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận); Bốn là yêu cầu về diễn đạt (đảm bảo chuẩn chính tả, dùng từ, ngữ pháp tiếng Việt, liên kết câu trong văn bản); Năm là yêu cầu về sáng tạo (ý tưởng, cách diễn đạt, cách triển khai,…).

Đề thi cho văn bản hoàn toàn chưa học nên đáp án cho đề thi đánh giá năng lực không đòi hỏi quá chi tiết về nội dung mà cần xem xét cách tạo lập văn bản, cách kiểm soát quy trình làm bài của học sinh. Nhiều học sinh sẽ không thể viết được bài văn dài như đề thi kiểm tra nội dung kiến thức. Đó là nguyên nhân đề thi đánh giá năng lực có giới hạn độ dài của bài viết (số chữ). Đồng thời, điều đó giúp giám khảo có thời gian để đọc bài và xem xét cách diễn đạt, hành văn, hình thức trình bày cũng như cách dùng từ, đặt câu. 

Đề không yêu cầu học sinh viết dài, nhằm khuyến khích học sinh cẩn thận hơn, trân trọng sản phẩm của mình. Giám khảo chấm bài thi đánh giá năng lực cần thay đổi tư duy chấm bài vừa đảm bảo chính xác, công bằng đối với mọi học sinh vừa phù hợp với mục tiêu Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.