Câu hỏi nhận biết

Học sinh nhầm lẫn giữa thơ tự do và thơ năm chữ/bảy chữ (nếu các câu thơ có độ dài không quá chênh lệch) do các em đọc không kĩ số tiếng trong mỗi dòng thơ; câu hỏi yêu cầu nêu dấu hiệu nhận biết (thể thơ) nhưng chỉ nêu tên thể thơ là thiếu ý.

Lỗi khi chỉ ra các từ ngữ, hình ảnh trong thơ: Học sinh chép lại cả câu thơ hoặc quá nhiều từ ngữ/hình ảnh; bỏ sót những từ ngữ, hình ảnh quan trọng hoặc chép sai từ trong văn bản; câu hỏi yêu cầu cụ thể "hình ảnh" (một sự vật, hiện tượng cụ thể, rõ nét) thì học sinh lại đưa ra các từ đơn lẻ chung chung.

Học sinh nhầm lẫn giữa các biện pháp tu từ; chỉ yêu cầu gọi tên biện pháp tu từ nhưng các em vẫn phân tích tác dụng (của biện pháp tu từ) nên mất thời gian.

Câu hỏi thông hiểu

Lỗi khi nêu hiệu quả của việc sử dụng hình thức lời tâm sự của nhân vật trữ tình trong thơ. Học sinh nhận diện nhưng không phân tích được hiệu quả sâu sắc, chỉ viết chung chung, rập khuôn như "giúp thể hiện tâm trạng nhân vật", "làm cho bài thơ thêm hay".

Hay không gắn hiệu quả của hình thức lời tâm sự với nội dung cảm xúc, suy nghĩ cụ thể. Ví dụ, lời tâm sự trong bài thơ về nỗi nhớ quê hương sẽ có hiệu quả khác với lời tâm sự về nỗi đau mất mát.

Lỗi khi nêu sự vận động cảm xúc của nhân vật trữ tình trong thơ. Thường thì học sinh chỉ ra "nhân vật đang buồn/vui" mà không phân tích được từ "buồn sang vui" hay từ "hy vọng" sang "thất vọng",…

Hay học sinh đưa ra nhận định tổng thể mà không dẫn chứng hoặc phân tích chi tiết sự chuyển biến đó qua từng hình ảnh, từ ngữ, hoặc sự kiện được nhắc đến trong thơ.

Hoặc các từ ngữ liên kết (ban đầu, sau đó, rồi đến, từ... đến...) không được sử dụng hiệu quả, khiến đoạn văn thiếu tính liên kết và khó hiểu.

Thậm chí, do hiểu sai hoặc đọc lướt, học sinh lại gán cho nhân vật những cảm xúc không có trong bài thơ hoặc không phù hợp với mạch thơ, dẫn đến phân tích sai lệch.

Lỗi khi phân tích tác dụng của biện pháp tu từ trong câu thơ, đoạn thơ. Học sinh nêu tác dụng chung chung, sáo rỗng, không gắn với ngữ liệu cụ thể. Ví dụ: Làm cho câu thơ/đoạn thơ thêm sinh động, gợi cảm, hấp dẫn, gây ấn tượng cho người đọc, người nghe.

Hay học sinh chỉ dừng lại ở việc gọi tên biện pháp mà không phân tích tác dụng. Hoặc phân tích tác dụng không phù hợp với biện pháp hoặc nội dung câu thơ. Cũng có không ít trường học sinh phân tích tác dụng lan man, dài dòng nhưng không trọng tâm.

Câu hỏi vận dụng

Lỗi trong việc xác định lệnh đề: từ tâm trạng của nhân vật trữ tình trong văn bản, bày tỏ suy nghĩ của bản thân về một vấn đề trong cuộc sống.

Học sinh có thể nhận diện được tâm trạng của nhân vật (ví dụ: nỗi nhớ nhà, sự cô đơn, khát vọng tự do) nhưng lại không chắt lọc được vấn đề cốt lõi, có ý nghĩa xã hội mà tâm trạng đó gợi ra.

Học sinh có liên hệ nhưng không đào sâu. Ví dụ, chỉ nói "tôi cũng đồng cảm với nỗi buồn của nhân vật" mà không giải thích vì sao, đồng cảm ở điểm nào, và điều đó gợi cho bản thân suy nghĩ gì về cuộc sống.

Học sinh chỉ trình bày quan điểm (tôi nghĩ rằng..., theo tôi...) nhưng không đưa ra các lý lẽ, dẫn chứng (từ thực tế cuộc sống, các sự kiện, tấm gương, hoặc kiến thức xã hội) để bảo vệ hay làm rõ quan điểm của mình.

Học sinh biến thành bài phân tích tác phẩm: Thay vì tập trung vào việc bày tỏ suy nghĩ cá nhân về vấn đề xã hội từ cảm hứng của văn bản, học sinh lại đi sâu vào phân tích nghệ thuật, nội dung của bài thơ/đoạn văn như một bài nghị luận văn học.

Học sinh tách rời hoàn toàn khỏi văn bản, chỉ viết một bài nghị luận xã hội về vấn đề đã xác định (ví dụ: vai trò của gia đình) mà không còn thấy bóng dáng của tâm trạng nhân vật trữ tình hay sự liên hệ với ngữ liệu. Yêu cầu là "từ tâm trạng của nhân vật", tức là phải có điểm khởi đầu là văn bản.

Để khắc phục những hạn chế này, học sinh cần nắm chắc lý thuyết, rèn luyện kỹ năng đọc hiểu và thực hành phân tích đa dạng các dạng đề, đặc biệt là các câu hỏi yêu cầu liên hệ và bày tỏ chính kiến cá nhân.