Kiểm tra định kì môn Ngữ văn: Ra một câu tự luận có được không?

Vừa qua, giáo viên quản lí bộ môn bậc trung học cơ sở, trung học phông đã được tập huấn về việc xây dựng đề kiểm tra định kì môn Ngữ văn theo tài liệu hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Trong đó, việc có thể ra một câu tự luận cho kì kiểm tra định kì (giữa kì, cuối kì) hay không là câu hỏi đang nhận được sự quan tâm của nhiều giáo viên dạy môn Ngữ văn.

Theo tài liệu tập huấn, Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT quy định đánh giá căn cứ vào yêu cầu cần đạt trong Chương trình Giáo dục phổ thông; đánh giá bảo đảm tính chính xác, công bằng, toàn diện, trung thực và khách quan.

Yêu cầu về tính công bằng trong kiểm tra đánh giá dẫn tới quy định bắt buộc phải sử dụng ngữ liệu ngoài sách giáo khoa môn Ngữ văn trong các kì đánh giá theo diện rộng. Hiện có 3 bộ sách đáp ứng được yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018 và đang được triển khai dạy học trên cả nước.

Khoản 3 điều 2 của Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT nêu rõ: "Đánh giá định kì là hoạt động đánh giá kết quả rèn luyện và học tập sau một giai đoạn trong năm học nhằm xác định mức độ hoàn thành nhiệm vụ rèn luyện và học tập của học sinh theo yêu cầu cần đạt được quy định trong Chương trình giáo dục phổ thông".

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cũng quy định rất cụ thể: "Đánh giá định kì được thực hiện ở thời điểm gần cuối hoặc cuối một giai đoạn học tập do cơ sở giáo dục tổ chức thực hiện để phục vụ công tác quản lí hoạt động dạy học, bảo đảm chất lượng giáo dục và phục vụ công tác phát triển chương trình, tài liệu học tập.

Đề kiểm tra định kì có thể yêu cầu hình thức viết tự luận (một hoặc nhiều câu); có thể kết hợp hình thức trắc nghiệm khách quan (câu hỏi trắc nghiệm khách quan) và hình thức tự luận (câu hỏi mở) để đánh giá năng lực đọc hiểu và yêu cầu viết bài văn về một chủ đề nào đó theo từng kiểu văn bản đã học trong Chương trình.

Có thể sử dụng hình thức kiểm tra vấn đáp (để đánh giá nói và nghe) nếu thấy cần thiết và có điều kiện.

Trong trường hợp, những năng lực không được đánh giá trong đề kiểm tra định kì thì cơ sở giáo dục phải thực hiện trong đánh giá thường xuyên.

Cần đổi mới cách thức đánh giá (cấu trúc đề, cách nêu câu hỏi, phân giải độ khó,...); sử dụng và khai thác ngữ liệu bảo đảm yêu cầu đánh giá được năng lực của học sinh, khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc bài hoặc sao chép tài liệu có sẵn; tránh dùng lại các ngữ liệu đã học để đánh giá được chính xác khả năng đọc hiểu và phân tích, cảm thụ tác phẩm văn học".

Công văn 3175/BGDĐT-GDTrH quy định: "Trong đánh giá kết quả học tập cuối học kì, cuối năm học, cuối cấp học, tránh dùng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu xây dựng các đề kiểm tra đọc hiểu và viết để đánh giá chính xác năng lực học sinh, khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc bài hoặc sao chép nội dung tài liệu có sẵn".

Như vậy có thể thấy, cả Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT và Chương trình Giáo dục phổ thông cũng như Công văn 3175/BGDĐT-GDTrH của Bộ Giáo dục và Đào tạo đều không đặt ra những quy chuẩn về cấu trúc và định dạng cũng như hình thức kiểm tra đánh giá định kì đối với học sinh.

Vì vậy, không nhất thiết phải áp dụng những yêu cầu của đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông với yêu cầu của đề kiểm tra định kì. Việc đổi mới phương pháp dạy học và thay đổi ngữ liệu trong kiểm tra đánh giá trong môn Ngữ văn có thể xem là bước đột phá để giải quyết tình trạng sao chép văn mẫu.

Tuy nhiên, ngữ liệu, dù đặc biệt quan trọng, vẫn chỉ là phương tiện mang tính khách quan. Yêu cầu lựa chọn ngữ liệu mới trong đánh giá sẽ tạo cơ hội để học sinh tiếp xúc với một đối tượng hoàn toàn mới, buộc người học phải đi trên một con đường lạ, kích thích các em tư duy trước một tình huống mới.

Mặt khác, cần lưu ý, chọn ngữ liệu mới là yêu cầu cần thiết trong kiểm tra, đánh giá, nhưng hệ thống câu hỏi xây dựng trên ngữ liệu mới là điều kiện đủ để hướng tới mục tiêu đánh giá năng lực.

Trong đổi mới dạy học Ngữ văn, nếu chỉ đặt mục tiêu giúp học sinh áp dụng một số tri thức cơ bản về thể loại để đọc hiểu ngữ liệu mà không hướng tới việc hình thành cho các em khả năng tư duy chiều sâu để đánh giá giá trị đa chiều (theo các phương diện văn học, văn hóa, chính trị, lịch sử, kinh tế, tự nhiên, xã hội, cá nhân…) của tác phẩm, thì chưa thể khẳng định việc đổi mới đã đạt hiệu quả.

Không phải sự thay đổi ngữ liệu trong môn học, mà chính sự thay đổi tư duy trong mỗi cá nhân mới thể hiện được khả năng sáng tạo của các em. Khả năng phân tích nhiều góc độ, độc lập đánh giá giá trị của đối tượng, phản biện những lối mòn trong tư duy để nảy sinh những ý tưởng mới lạ chính là giá trị mà mỗi nền giáo dục cần định hướng, tạo lập cho người học.

Bởi vậy, trong quá trình dạy học và kiểm tra đánh giá, giáo viên cần đặt những câu hỏi phản biện, hoặc khuyến khích học sinh đặt những câu hỏi phản biện lẫn nhau, phản biện với giáo viên; buộc các em phải huy động kiến thức sâu rộng; khả năng lập luận chặt chẽ, linh hoạt; lựa chọn những góc nhìn đa chiều để truy vấn hoặc bảo vệ quan điểm cá nhân.