Từ ngày 1/7/2025, chính quyền địa phương hai cấp bắt đầu hoạt động và trách nhiệm quản lý các cơ sở giáo dục đã được chuyển giao về cấp xã.

Sự thay đổi này lẽ ra phải đi kèm với việc củng cố đội ngũ nhân sự có năng lực, chuyên môn phù hợp để gánh vác trọng trách mới.

Thế nhưng, khảo sát nhanh của Bộ Giáo dục và Đào tạo trên khoảng 1.000 công chức giáo dục cấp xã cho biết, hơn 300 người có chuyên môn không liên quan tới giáo dục, thậm chí có cả kĩ sư chăn nuôi.

Ông Thái Văn Tài, Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo, đã thẳng thắn chỉ ra rằng việc bố trí nhân sự hiện nay mới chỉ đáp ứng được về số lượng mà chưa thực sự quan tâm đến chất lượng và sự phù hợp.

Điều này dẫn đến một nghịch lý, đó là dù có cán bộ phụ trách, nhưng họ lại thiếu nền tảng kiến thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện công việc một cách hiệu quả nhất.

Những thách thức chồng chất nhãn tiền

Cán bộ không có chuyên môn giáo dục sẽ gặp khó khăn lớn trong việc tham mưu xây dựng chính sách, thẩm định các đề án giáo dục hay giám sát chất lượng dạy và học.

Họ có thể thiếu cái nhìn tổng thể về hệ thống giáo dục, không nắm bắt được những vấn đề cốt lõi của ngành, dẫn đến tham mưu không phù hợp với thực tiễn. Việc đánh giá năng lực giáo viên, hiệu quả chương trình học hay giải quyết các vấn đề phát sinh trong môi trường sư phạm trở thành một thách thức lớn.

Cùng với đó, mục tiêu của việc phân cấp, phân quyền là trao quyền tự chủ và trách nhiệm lớn hơn cho chính quyền cấp xã trong quản lý giáo dục. Tuy nhiên, khi đội ngũ cán bộ tại chỗ thiếu chuyên môn sẽ làm khổ giáo viên, học sinh thêm.

Bên cạnh đó, các địa phương sẽ khó lòng thực thi nhiệm vụ một cách chủ động và hiệu quả, bởi họ thiếu đi những người có chuyên môn để đưa ra các giải pháp phù hợp với đặc thù địa phương.

Đáng nói, theo hướng dẫn, mỗi Phòng Văn hóa - Xã hội có thể bố trí tối đa 2 biên chế cho vị trí công chức phụ trách giáo dục và đào tạo. Thế nhưng, thực tế cho thấy phần lớn các địa phương chỉ bố trí được một nhân sự, thậm chí có nơi không hề có cán bộ chuyên trách.

Với khối lượng công việc ngày càng tăng sau khi trách nhiệm quản lý được chuyển giao, một cán bộ duy nhất, đặc biệt khi không có chuyên môn, sẽ phải đối mặt với tình trạng quá tải trong công việc.

Ưu tiên số lượng và cơ chế chưa phù hợp

Nhiều địa phương đang đối mặt với áp lực về biên chế và số lượng cán bộ. Trong bối cảnh đó, việc lấp đầy vị trí trống trở thành ưu tiên hàng đầu, đôi khi bỏ qua yếu tố chuyên môn và năng lực.

Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục đã nhận định rằng việc phân công, bố trí đội ngũ công chức cấp xã phụ trách lĩnh vực giáo dục hiện chưa phù hợp với vị trí việc làm và định mức số lượng, cũng như chưa đáp ứng được yêu cầu về cả số lượng và trình độ chuyên môn.

Cơ chế tuyển dụng có thể chưa ưu tiên hoặc có tiêu chí rõ ràng về chuyên môn giáo dục cho vị trí này, dẫn đến việc những người không có nền tảng liên quan vẫn có thể được bổ nhiệm.

Để minh chứng cho thực trạng này, ông Nguyễn Đắc Vinh, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đã đưa ra một ví dụ cụ thể tại phường Cao Xanh, tỉnh Quảng Ninh. Cả phường chỉ có một người được phân công quản lý giáo dục, nhưng người này chưa từng làm công việc này trước đây.

Đây không chỉ là một trường hợp cá biệt mà là dự báo về sự thiếu hụt nghiêm trọng về kinh nghiệm và chuyên môn ở cấp cơ sở, nơi lẽ ra phải là cánh tay nối dài hiệu quả nhất của ngành giáo dục.

Nỗi lo cán bộ giáo dục cấp xã có chuyên môn không liên quan không chỉ là vấn đề của riêng ngành giáo dục mà còn là thách thức chung của toàn xã hội. Cần lắm sự quyết tâm và hành động đồng bộ của tất cả các cấp, các ngành để sớm giải quyết thực trạng rất đáng lo ngại này.