Nguyễn Biểu (?- 1413) là tướng nhà Hậu Trần, quê ở làng Bình Hồ, huyện La Sơn, trấn Nghệ An (nay thuộc xã Yên Hồ, Đức Thọ, Hà Tĩnh).

Ông đỗ Thái học sinh (Tiến sĩ) cuối thời Trần, làm quan đến chức Điện tiền Ngự sử. Khi quân Minh xâm lược, ông đã phò tá Trần Trùng Quang Đế (1409-1413) tổ chức kháng chiến.

Năm 1413, quân Minh đánh vào Nghệ An, Trùng Quang Đế chạy vào Hóa Châu, sai ông đi sứ giảng hoà. Tướng giặc là Trương Phụ dọn cỗ đầu người để uy hiếp sứ giả. 

Không chút do dự, Nguyễn Biểu cầm đũa moi đôi mắt chấm vào dấm muối nuốt một cách ngon lành và kiêu hãnh ứng khẩu một bài thơ: Ngọc thiệt, trân tu đã đủ mùi/ Gia hào thêm có cỗ đầu người/ Nem công, chả phượng còn thua béo/ Thịt gấu, gan lân cũng kém tươi/ Cá lối lộc minh so cũng một/ Vật bày thỏ thủ bội hơn mười/ Kìa kìa ngon ngọt tày vai lợn/ Tráng sĩ như Phàn tiếng để đời.

Điện tiền Ngự sử Nguyễn Biểu còn nhắn bảo Trương Phụ: "Thật chẳng mấy khi người Nam được ăn đầu người Bắc".

Nghe quân hầu thuật lại thái độ hành xử của Nguyễn Biểu, Trương Phụ tròn xoe mắt kinh ngạc, chưa bao giờ hắn gặp một người như Nguyễn Biểu. Tự cho mình là anh hùng hảo hán, tỏ ra mình cũng biết trọng kẻ có tài năng, khí phách, Trương Phụ lấy lễ tiếp đãi Nguyễn Biểu, rồi tiễn chân sứ giả.

Theo bản chép tay Gia phả họ Nguyễn, vì cảm phục khí phách ngất trời của Nguyễn Biểu, Trương Phụ đã hỏi viên hàng thần Phan Liêu: “Nguyễn Biểu là người thế nào?” Liêu vốn có hiềm khích với Nguyễn Biểu, bèn nói: “Người ấy là hào kiệt của nước Nam, ngài muốn lấy nước Nam mà không có người này thì việc thành sao được”.

Trương Phụ sai người đuổi theo bắt Nguyễn Biểu lại, hòng uy hiếp mua chuộc nhưng khi Nguyễn Biểu bị dẫn đến trước dinh, Trương Phụ bắt lạy nhưng ông vẫn đứng thẳng không hề run sợ. Nguyễn Biểu nói: Ta là tôi của Vua phương Nam, ngươi là tôi của Vua đất Bắc; cùng là bề tôi cả sao lại bắt nhau quỳ được?

Phụ mắng ông vô lễ, ông bèn vạch âm mưu và tội ác của giặc: Trong bụng muốn đánh lấy nước người, bên ngoài giả làm quân nhân nghĩa; đã hứa lập con cháu nhà Trần nay lại đặt quận huyện, không những chỉ cướp lấy vàng bạc, châu báu mà còn giết hại nhân dân, thực là giặc tàn ngược (Đại Việt sử ký toàn thư).

Tướng giặc cả giận, sai quân đưa Nguyễn Biểu ra trói dưới cầu Yên Quốc (tức cầu Lam, một nhánh sông Lam chảy giữa hai làn Vệ Chánh và Quang Dụ xưa) cho nước lên dìm chết. Ông lấy móng tay vạch vào cột cầu 8 chữ: “Thất nguyệt, sơ nhất nhật, Nguyễn Biểu tử” (ngày mồng 1 tháng 7 Nguyễn Biểu chết).

Trương Phụ giết ông nhưng phải ngầm kính phục, cho đưa thi hài về Bình Hồ an táng. Vua Trùng Quang được tin ông tử tiết hết sức thương xót, sai làm văn Dụ tế, nhà sư chùa Yên Quốc cũng soạn bài tụng, làm lễ cầu siêu cho ông. Nhân dân miền Nghệ - Tĩnh đã lập miếu thờ, suy tôn ông là Nghĩa vương. Các triều đại sau đều truy phong ông làm Phúc thần. 

Trong lịch sử bang giao giữa quốc gia Đại Việt với Trung Quốc, "hào kiệt thời nào cũng có". Các thế hệ người Việt, đời này nối đời khác, luôn nêu cao khí phách dân tộc trước kẻ xâm lược. Từ Bà Triệu "muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp ngọn sóng dữ, chém cá tràng kình ở biển Đông, chứ không chịu khom lưng, quỳ gối làm tỳ thếp người ta", Bảo Nghĩa Vương Trần Bình Trọng "ta thà làm quỷ nước Nam chứ không thèm làm vương đất Bắc", Điện tiền Ngự sử Nguyễn Biểu thản nhiên khen "thịt người phương Bắc ngon" trước mặt tướng giặc. Tất cả đều nêu gương dũng liệt trước kẻ thù, dù đó là "cường địch"...

Ở Hà Nội và nhiều địa phương trong cả nước có phố mang tên Nguyễn Biểu.