Chiêm ngưỡng đền Xã Tắc - cột mốc vững bền nơi biên cương

Đền Xã Tắc - nơi ghi dấu bao thăng trầm của lịch sử

Theo Hồ sơ xếp hạng di tích, Đền Xã Tắc được xây dựng vào khoảng cuối thế kỉ XIII, đầu thế kỷ thứ XIV dưới thời nhà Trần để thờ thần Xã Tắc - Bản cảnh thành hoàng của châu Móng Cái xưa. 

Tại đây thờ Xã Tắc Đại Vương, Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, Cao Sơn Đại Vương, Long thần thổ địa của bản thôn và các vị tiên công của những dòng họ đã có công đến khai khẩn vùng đất này.

Tương truyền, ngôi đền vốn chỉ là một am cỏ nhỏ ở sát mép Thác Mang, trên dòng sông Ka Long. 

Vào khoảng đầu thế kỷ XX, trong một trận bão lớn, ngôi đền bị sạt lở, bát nhang, ban thờ trôi dạt vào một gò đất cao người địa phương gọi khu vực ấy là Xoáy Nguồn. Tại vị trí này người dân đã xây dựng lại ngôi đền bằng gạch đất nung, mái lợp ngói âm dương loại vật liệu xây dựng phổ biến ở vùng Đông Bắc thời đó.

Trải qua biết bao thăng trầm biến đổi của thời gian, ngôi đền đã được trùng tu nhiều lần và lần trùng tu lớn nhất là vào năm Kỷ Mão (1879). 

Trong cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979, ngôi đền bị phá hủy, chỉ còn lại một vài tấm bia và nền móng cũ. 

Sau năm 1989, đền được phục hồi lại nhưng với quy mô nhỏ hơn đền cũ. 

Đến năm 2009, đền Xã Tắc một lần nữa được trùng tu trên diện tích rộng lớn bao gồm đền chính và một số khu phụ cận khác.

Đền Xã Tắc ngày nay được xây dựng theo hướng Nam, trên một khu đất cao, thoáng mát với diện tích khuôn viên khoảng 20.000m2. Ngôi đền chính có diện tích 308 m2, được xây dựng theo kiểu chữ "công". 

Trong đó, tòa tiền đường gồm ba gian hai chái, hai gian chung đường và ba gian hậu cung. Đền được xây dựng chủ yếu bằng gỗ lim, mái lợp ngói vảy rồng, tường xây gạch. 

Hiện nay, đền Xã Tắc vẫn còn lưu giữ được ba tấm bia cổ có niên đại từ những năm 1879, trên đó có ghi danh những người đã góp công, góp của để trùng tu, xây dựng lại đền. Đền hiện cũng lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị như các bức hoành phi, câu đối và một số tấm bia đá…

Đền Xã Tắc là một di tích lịch sử văn hóa có quy mô lớn và lịch sử lâu đời. Đây từng là địa điểm sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh linh thiêng của cư dân Móng Cái và các vùng lân cận, ngoài những ngày cúng rằm và mồng một hàng tháng.

Hàng năm, tại đền Xã Tắc còn diễn ra 5 ngày lễ chính là ngày 16/1, 2/5, 16/8, 16/12, 18/12 (âm lịch). Trong những ngày này, người dân trong khu vực được chia thành 5 tổ. Trong một năm, mỗi tổ được phân công lo một lễ chính. Ngày 16/1 là ngày lễ cầu an.

Nằm ở vị trí địa đầu của Tổ Quốc, đền Xã Tắc từng là nơi ghi dấu bao thăng trầm của lịch sử. Nhưng dù ở thời nào, dù bĩ cực hay thái lai người dân nơi đây vẫn không quên hương khói, phụng thờ. 

Đây không chỉ là một địa danh thu hút khách tham quan du lịch, một địa điểm văn hóa tâm linh, mà đã trở thành một "cột mốc" vững bền khẳng định chủ quyền lãnh thổ Quốc gia, ghi dấu ấn lịch sử nơi ông cha ta thời trước trấn yên bờ cõi và khẳng định nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân Việt Nam nơi địa đầu biên cương của Tổ quốc.