Các nhà khoa học đoạt giải thưởng VinFuture 2025 chia sẻ

Sau đêm trao giải nhiều cảm xúc, các nhà khoa học đoạt Giải thưởng VinFuture 2025 có buổi giao lưu ý nghĩa với hàng trăm khán giả là học sinh, sinh viên, các nhà khoa học trẻ, cộng đồng khởi nghiệp. 

Trong không khí cởi mở và truyền cảm hứng, các nhà khoa học đã chia sẻ những hành trình rất đời thường nhưng đầy ý nghĩa - từ ký ức tuổi thơ gắn với nông nghiệp, những trải nghiệm địa phương định hình niềm đam mê khám phá, đến cách họ từng bước đưa các đột phá như sinh sản vô tính, cố định nitơ hay cây trồng chịu hạn từ phòng thí nghiệm ra phục vụ cộng đồng cũng như những sáng chế giúp cứu sống hàng triệu người. 

Nội dung thảo luận cũng mở rộng sang bối cảnh Việt Nam, nơi nông nghiệp giữ vai trò trụ cột và là không gian giàu tiềm năng để ứng dụng các giải pháp đổi mới sáng tạo trên các lĩnh vực.

Các nhà khoa học tham gia giao lưu gồm: Nhà khoa học María Esperanza Martínez-Romero - Chủ nhân Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển, với những tiến bộ quan trọng trong sinh thái vi sinh và cố định đạm cộng sinh tại vùng nhiệt đới. Giáo sư Venkatesan Sundaresan, Giáo sư Raphaël Mercier, Tiến sĩ Emmanuel Guiderdoni, Tiến sĩ Imtiyaz Khanday, Tiếnsĩ Delphine Mieulet - Chủ nhân Giải Đặc biệt dành cho các nhà khoa học đạt thành tựu xuất sắc trong các lĩnh vực mới, với đổi mới trong phát triển các giống lúa lai sinh sản dòng vô tính - một bước tiến có thể góp phần cải thiện nguồn cung lương thực toàn cầu. 

Bên cạnh đó, các nhà khoa học được vinh danh với Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới Giáo sư Venkatesan Sundaresan (Hoa Kỳ), Giáo sư Raphaël Mercier (Đức), Tiến sĩ Emmanuel Guiderdoni (Pháp), Tiến sĩ Imtiyaz Khanday (Hoa Kỳ) và Tiến sĩ Delphine Mieulet (Pháp) mang đến với hành trình xây dựng các giống lúa lai sinh sản dòng vô tính. 

Những câu chuyện chia sẻ thú vị từ các nhà khoa học của VinFuture 2025

Giải thưởng VinFuture với những công trình đột phá trong nông nghiệp với chủ nhân Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển tiến bộ trong sinh thái vi sinh và cố định đạm cộng sinh tại vùng nhiệt đới - María Esperanza Martínez-Romero; Giáo sư Venkatesan Sundaresan, Giáo sư Raphaël Mercier, Tiến sĩ Emmanuel Guiderdoni, Tiến sĩ Imtiyaz Khanday, Tiến sĩ Delphine Mieulet – chủ nhân Giải Đặc biệt dành cho nhà khoa học đạt thành tựu xuất sắc trong lĩnh vực mới, với đổi mới trong phát triển giống lúa lai sinh sản dòng vô tính. 

Giáo sư María Esperanza Martínez-Romero từng mơ trở thành Nhà bảo tồn voi và nhận ra nghiên cứu vi khuẩn cũng là cách yêu thương động vật. Bà cho biết thực vật tương tác với nhiều quần xã vi sinh và vi khuẩn cố định nitơ là yếu tố quan trọng. Khác với phương pháp dùng chủng Rhizobium mô hình vùng ôn đới, bà tập trung phân lập chủng bản địa thích nghi vùng nhiệt đới, phát hiện nhiều loài mới, trong đó có Rhizobium tropici, mở ra hướng nghiên cứu vi khuẩn cố định nitơ thích nghi môi trường nhiệt đới. Nghiên cứu của bà kết hợp sinh thái vi sinh, hệ gen học và phân loại học để mô tả đa dạng vi sinh, giúp lựa chọn chủng thích hợp với từng loại đất, nâng cao hấp thụ nitơ và dưỡng chất. Các chủng này có thể dùng làm chế phẩm vi sinh cải thiện đất, giảm phân bón vô cơ và tăng chống chịu trong biến đổi khí hậu. Bà mong hợp tác với nhà khoa học và sinh viên Việt Nam để xây dựng hệ vi khuẩn bản địa phục vụ nông nghiệp.

Các nhà khoa học được vinh danh với Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới gồm Giáo sư Venkatesan Sundaresan, Giáo sư Raphaël Mercier, Tiến sĩ Emmanuel Guiderdoni, Tiến sĩ Imtiyaz Khanday và Tiến sĩ Delphine Mieulet mang đến hành trình xây dựng giống lúa lai sinh sản dòng vô tính, giúp duy trì ưu thế lai trong các vụ gieo trồng tiếp theo, tạo hạt giống năng suất cao với chi phí thấp hơn, góp phần cải thiện an ninh lương thực cho hàng triệu người. 

Giáo sư Raphaël Mercier cho biết cách đây 15 năm, ông và cộng sự nghiên cứu các thực vật sinh sản vô tính trong tự nhiên như bồ công anh và nhận thấy cơ chế này có thể hữu ích cho nông nghiệp. Sinh sản vô tính dựa trên nguyên phân, không gồm giảm phân và thụ tinh, “chuyển quá trình phân chia giảm phân thành quá trình đơn giản hơn” để tạo hai bản gen, giúp cây lai F1 khỏe và chỉ cần kiểm soát chất lượng giống. Nếu nông dân sử dụng hạt F1 cho vụ sau, đặc tính sẽ phân ly, năng suất sụt giảm, buộc phải mua hạt giống mới với chi phí đắt đỏ. Sinh sản vô tính cho phép bảo tồn đặc tính mong muốn, tạo dòng thuần nhanh và áp dụng cho nhiều cây trồng, tăng sản lượng 20-30%. 

Giáo sư Raphaël Mercier mong công nghệ hạt giống vô tính được áp dụng rộng rãi và hy vọng Tuần lễ Khoa học – Công nghệ VinFuture 2025 mở cơ hội hợp tác để nhân bản giống lúa lai phù hợp tại Việt Nam. 

Trả lời học sinh, Giáo sư Venkatesan Sundaresan khẳng định khoa học không chỉ là trí tuệ mà là trách nhiệm với cộng đồng.

Giáo sư Mary-Claire King chia sẻ cảm hứng nghiên cứu, đặc biệt với phụ nữ trẻ. Bà được trao Giải Đặc biệt VinFuture 2025 vì phát hiện gen BRCA1 liên quan ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho xét nghiệm di truyền, tầm soát và điều trị theo hướng cá thể hóa. Việc xác định gen BRCA1 năm 1990 trước khi giải mã bộ gen người là cột mốc lịch sử, khẳng định bản chất di truyền của nguy cơ ung thư và thay đổi cách tiếp cận phòng ngừa, điều trị. Bà cho biết làm khoa học hơn 50 năm và cứ 10 năm lại có đột phá. Người nghiên cứu phải chấp nhận thất bại và tiếp nhận tích cực. Bà nói nhiều ý tưởng ban đầu bị cho là vô lý nhưng khi công bố lại được theo học, và khẳng định phải vững tin. 

Giáo sư Maura L. Gillison, một trong bốn nhà khoa học giành giải Chính VinFuture 2025, từng muốn làm bác sĩ nhưng chuyển sang nghiên cứu lâm sàng để giúp được nhiều người hơn. Bà cũng từng bị nghi ngờ, có thời điểm phải được cấp trên chia sẻ lương để tiếp tục nghiên cứu. Trước câu hỏi phụ nữ có nên theo đuổi khoa học, bà khẳng định phụ nữ có thể làm tất cả nếu họ muốn. 

Tiến sĩ Aimée R. Kreimer cho rằng định kiến giới trong khoa học là tư duy nguy hiểm và bà luôn nghiên cứu theo nhóm để tận dụng thế mạnh từng người, giúp công việc đi nhanh, xa và có kết quả rõ ràng.