Giáo dục số: Khi dữ liệu trở thành người thầy thứ hai

Giáo dục số giúp học sinh trở thành những "công dân dữ liệu"

Một lớp học trong tương lai không bắt đầu bằng việc… không mở sách giáo khoa. Thay vào đó, mỗi học sinh đăng nhập vào hệ thống học tập trực tuyến của trường, nơi dữ liệu về năng lực từng em được lưu trữ và cập nhật hằng ngày. Phần mềm AI gợi ý bài tập, dự án và hướng dẫn cá nhân hóa cho từng học sinh dựa trên kết quả học tập, mức độ hoàn thành và sở thích. “Giờ đây, mỗi học sinh là một hành trình học tập riêng biệt – không còn học theo khuôn mẫu chung,” đó là một tương lai giáo dục số mà chúng ta đang hướng tới.

Quá trình chuyển đổi số trong giáo dục Việt Nam không chỉ dừng lại ở việc “đưa công nghệ vào lớp học”, mà sâu xa hơn, là thay đổi cách con người học và sống trong thời đại số. Nếu giáo dục truyền thống hướng tới việc truyền đạt kiến thức, thì giáo dục số đặt trọng tâm vào việc hình thành năng lực số (digital literacy) – khả năng hiểu, sử dụng và sáng tạo với công nghệ.

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định “phát triển công dân số” là mục tiêu trung tâm của Chương trình Chuyển đổi số ngành giáo dục giai đoạn 2021–2025. Mục tiêu đến năm 2025, 100% cơ sở giáo dục được kết nối Internet tốc độ cao, 50% trường học có nền tảng học tập số; đến năm 2030, toàn bộ học sinh phổ thông được đào tạo năng lực công dân số cơ bản.

Điều này phù hợp với khung định nghĩa của UNESCO về Digital Citizenship Education (Giáo dục công dân số), bao gồm ba trụ cột: an toàn số – năng lực số – đạo đức số. Người học không chỉ cần biết “dùng công nghệ” mà phải biết dùng có trách nhiệm, hiểu quyền riêng tư, an ninh dữ liệu, và có khả năng tạo ra giá trị trong môi trường mạng.

Khi dữ liệu trở thành người thầy thứ hai trong phong trào giáo dục số

Tại một số trường tiên phong ở Việt Nam, hệ thống học tập thông minh đã giúp thay đổi căn bản mô hình dạy – học. Các nền tảng như VNPT e-Learning, K12Online, hay Azota AI Class đang được áp dụng để phân tích dữ liệu học tập, đo tiến độ từng học sinh, tự động đề xuất lộ trình học phù hợp.

Trước đây, giáo viên thường phải sử dụng cùng một giáo án cho cả lớp, dù trình độ và khả năng của từng học sinh rất khác nhau. Giờ đây, với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI), việc dạy học đã trở nên linh hoạt và cá nhân hóa hơn. Hệ thống có thể phân tích năng lực từng học sinh, từ đó gợi ý bài tập phù hợp: những em còn yếu về tư duy logic sẽ được rèn luyện qua các bài mô phỏng, trong khi học sinh khá giỏi được nâng độ khó để phát triển tối đa năng lực. Nhờ đó, lớp học trở nên sinh động hơn, mỗi học sinh đều có “lộ trình học tập” riêng thay vì phải chạy theo một khuôn mẫu chung.

Ở cấp độ quốc tế, mô hình học cá nhân hóa bằng dữ liệu đã được triển khai mạnh tại Hàn Quốc, Singapore và Phần Lan. Chẳng hạn, hệ thống Smart Education Korea cho phép theo dõi tiến độ học tập của hơn 5 triệu học sinh, tự động điều chỉnh nội dung học theo năng lực. Phần Lan thì đưa “học dữ liệu” (data literacy) vào chương trình phổ thông, giúp học sinh biết đọc hiểu, phân tích và bảo vệ dữ liệu cá nhân ngay từ tuổi 13.

Tuy vậy, theo báo cáo năm 2024 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, chỉ khoảng 32% trường học ở Việt Nam hiện nay có nền tảng quản lý học tập số tích hợp. Phần lớn dữ liệu học sinh vẫn nằm rải rác ở các phần mềm quản lý khác nhau, chưa được phân tích thống nhất để phục vụ dạy – học.

Thách thức khác đến từ năng lực số của đội ngũ giáo viên. Một khảo sát của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho thấy, chỉ 41% giáo viên tự tin sử dụng công cụ AI trong giảng dạy. Không ít trường vẫn coi công nghệ là “phần bổ trợ”, thay vì công cụ cốt lõi trong đổi mới giáo dục.

Ngoài ra, an toàn dữ liệu học sinh cũng là mối quan tâm lớn. Việc thu thập và lưu trữ khối lượng dữ liệu cá nhân khổng lồ đòi hỏi khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, tuân thủ Luật An ninh mạng và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân (có hiệu lực từ 2025). 

Trở thành công dân số ngày nay không chỉ dừng lại ở việc biết sử dụng máy tính hay công nghệ. Đó còn là khả năng hiểu rõ về môi trường số, nhận thức được giá trị của dữ liệu cá nhân và biết cách bảo vệ danh tính của chính mình trong không gian mạng. Kỹ năng này đang trở thành nền tảng quan trọng giúp mỗi người sống, học tập và làm việc an toàn, hiệu quả trong thời đại số hóa.

Công dân dữ liệu – thế hệ mới của xã hội học tập, giáo dục số

Theo hướng dẫn của UNESCO (2023), mục tiêu cao nhất của giáo dục công dân số là giúp người học trở thành chủ thể sáng tạo trong thế giới số, chứ không chỉ là người tiêu dùng công nghệ. Điều này gợi mở cho Việt Nam hướng đi rõ ràng: kết nối giáo dục số với tinh thần khuyến học – học tập suốt đời.

Những mô hình học trực tuyến mở (MOOCs), thư viện học liệu số, hay chương trình STEM – AI tại các trường phổ thông đã bước đầu hình thành nền văn hóa “học qua dữ liệu, bằng dữ liệu”. Ở đó, học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức mà còn học cách tư duy phản biện, chọn lọc thông tin và tạo ra tri thức mới – những phẩm chất của công dân thế kỷ XXI.

Giáo dục số không chỉ là câu chuyện công nghệ. Đó là một chiến lược nhân văn – chuẩn bị cho thế hệ trẻ năng lực làm chủ bản thân trong thế giới vận hành bằng dữ liệu. Khi mỗi học sinh trở thành “công dân dữ liệu”, họ không chỉ biết sử dụng công nghệ, mà còn biết đóng góp vào sự tiến bộ chung của xã hội thông minh và minh bạch.

Vừa qua, phong trào “Khuyến học số - Học tập suốt đời trong kỷ nguyên dữ liệu” vừa được Hội Khuyến học Việt Nam phát động trong năm 2025, được xem là bước nối dài tự nhiên của tiến trình chuyển đổi số trong giáo dục. Phong trào hướng đến việc giúp người dân ở mọi lứa tuổi – không chỉ học sinh, sinh viên mà cả người lao động, người cao tuổi – đều có cơ hội tiếp cận tri thức qua nền tảng công nghệ. Theo đó, Hội Khuyến học sẽ phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, cùng các doanh nghiệp công nghệ trong nước, xây dựng kho học liệu mở, phát triển hệ sinh thái “công dân học tập số” và khuyến khích các địa phương triển khai “Câu lạc bộ học trực tuyến cộng đồng”.

Mục tiêu của phong trào không chỉ là mở rộng cơ hội học tập mà còn bồi dưỡng năng lực học tập suốt đời trong môi trường số – kỹ năng quan trọng để thích ứng với nền kinh tế tri thức. Khi khuyến học gắn liền với chuyển đổi số, mỗi người dân đều có thể trở thành người học chủ động, người dạy và người sáng tạo tri thức. Đây chính là nền tảng để Việt Nam tiến tới một xã hội học tập số toàn diện, nơi tri thức không còn bị giới hạn bởi không gian lớp học, mà được lan tỏa trong mọi ngõ ngách đời sống.

Giáo dục số không chỉ mở ra cánh cửa tri thức mới, mà còn khơi dậy khát vọng học tập suốt đời trong mỗi con người Việt Nam. Khi công nghệ trở thành người bạn đồng hành, dữ liệu trở thành công cụ hiểu biết, và khuyến học trở thành văn hóa, chúng ta đang từng bước xây dựng một xã hội học tập hiện đại – nơi mỗi công dân đều có thể phát triển toàn diện, chủ động thích ứng với thế giới đang thay đổi từng ngày. Đó chính là hành trình để Việt Nam bước vào tương lai tri thức số một cách vững vàng và nhân văn.

Link nội dung: https://congdankhuyenhoc.vn/giao-duc-so-khi-du-lieu-tro-thanh-nguoi-thay-thu-hai-179251004132653508.htm