Đề thi thử tốt nghiệp Ngữ văn: Vẻ đẹp trữ tình của sông Đà
Đề khảo sát, đánh giá chất lượng giáo dục lớp 12 trung học phổ thông, giáo dục thường xuyên năm học 2022-2023 của Sở giáo dục và Đào tạo tỉnh Ninh Bình yêu cầu cao về kiến thức, kĩ năng bàn luận của thí sinh. Thí sinh có thể bàn về vẻ đẹp trữ tình của sông Đà.
Sông Đà ngày nay vừa mang vẻ đẹp trữ tình và hung dữ như trong tác phẩm "Người lái đò sông Đà" của Nguyễn Tuân. Ảnh: TTH
Đề thi thử tốt nghiệp năm 2023 môn Ngữ văn của Ninh Bình đề cập đến tác phẩm "Người lái đò sông Đà" với yêu cầu cao hơn cho thí sinh khi bàn luận tác phẩm văn học xuất sắc này. Đề thi như sau:
I. Đọc hiểu (3,0 điểm)
Đọc đoạn trích:
(…) Thời phổ thông trung học, tôi học trường chuyên ở một thành phố nhỏ. Như bao trường chuyên khác, học sinh được ôn luyện từng ngày để tham gia các cuộc thi cấp địa phương và quốc gia. Mục tiêu của tất cả học sinh, giáo viên và phụ huynh là đỗ vào một trường đại học tốt. Trong suốt những năm phổ thông, tôi học cách trả lời tốt các câu hỏi, nhưng không bao giờ học cách đặt câu hỏi.
Khi lên đại học, tôi học tại một trường nữ sinh nhỏ ở miền Nam nước Mỹ. Tôi vẫn dùng phương pháp trả bài ấy, kỹ năng mà nhiều năm ở Việt Nam đã dạy tôi rất tốt để đạt điểm cao... Tuy nhiên tôi không phải là sinh viên sáng nhất khoa sử dù có thể ghi nhớ và luôn trả lời được hầu hết câu hỏi.
Sau khi tốt nghiệp đại học, tôi sang Đức làm trợ lý nghiên cứu cho hai nhà nhân chủng học (anthropologists). Lần đầu tiên tôi được đồng nghiệp chỉ cho rằng, đặt câu hỏi là bước cơ bản để trở thành một nhà nghiên cứu. Họ khuyến khích tôi đặt những câu hỏi từ rất đơn giản, ví dụ "định nghĩa của từ này là gì?", "trong bối cảnh như vậy việc gì sẽ xảy ra?" cho đến những câu phức tạp cần miêu tả dài dòng. Tôi bắt đầu chú ý đến cách đồng nghiệp hỏi tại các buổi họp và hội thảo. Sau khoảng một năm, tôi đi thực địa cùng các giáo sư và bắt đầu phải viết rất nhiều ghi chép. Đây là cơ hội cho tôi luyện tập đặt câu hỏi.
Hai năm làm việc ở Đức, học cách đặt câu hỏi đã thôi thúc tôi trên con đường học vấn (…) Kỹ năng hỏi giúp tôi trong lúc làm nghiên cứu, và hiện giờ ở nơi làm việc. Tôi quyết định không theo đuổi sự nghiệp học thuật với tư cách là giáo sư mà trở thành nhà khoa học dữ liệu (data scientist). Công việc chính của tôi xoay quanh việc xây dựng giải pháp kỹ thuật cho các bài toán kinh doanh. 90% thời gian của tôi dành để trao đổi với đồng nghiệp và các bộ phận khác trong công ty.
Tôi luôn hy vọng các bạn chuẩn bị sẵn một danh sách câu hỏi, sắp xếp chúng thành 2-3 chủ đề. Các bạn sẽ cảm thấy chủ động, và tự tin hơn trong cuộc trò chuyện. Trong các cuộc phỏng vấn xin việc, ứng viên cũng nên làm điều tương tự. Đây không chỉ là cơ hội để công ty đặt câu hỏi, mà còn là cơ hội để các bạn phỏng vấn ngược, nhằm nắm được nhiều thông tin hơn về nơi có thể là môi trường làm việc tương lai của mình.
Tôi học nghệ thuật đặt câu hỏi qua thử nghiệm và cả sai lầm, bằng cách đi thực địa lúc đi làm nghiên cứu, và hiện giờ là qua việc phỏng vấn rất nhiều ứng viên xin việc. Nhưng tôi vẫn ước rằng mình đã được học kỹ năng này sớm hơn, trong gia đình, ở trường phổ thông hoặc thậm chí ở trường đại học.
(Trích Học cách đặt câu hỏi – Thân Hạnh Nga)
Thực hiện các yêu cầu sau:
Câu 1: Xác định phương thức biểu đạt chính trong đoạn trích.
Câu 2: Tác giả đã chỉ ra kĩ năng đặt câu hỏi sẽ giúp những ứng cử viên điều gì khi đi xin việc?
Câu 3: Theo anh/chị, vì sao nhân vật "tôi" lại có ước nguyện học kĩ năng này sớm hơn?
Câu 4: Nêu hai biện pháp cần thực hiện để rèn luyện kĩ năng đặt câu hỏi.
II. Làm văn (7,0 điểm)
Câu 1 (2,0 điểm): Hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ về sự cần thiết của việc rèn luyện kĩ năng giao tiếp đối với các bạn trẻ trong xã hội hiện đại.
Câu 2 (5,0 điểm): Cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp trữ tình của Sông Đà qua đoạn trích:
Tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà mấy lần, và thấy đó cũng là thêm cho mình một góc độ nhìn một cách nhìn về con sông Tây Bắc hung bạo và trữ tình. Từ trên tàu bay mà nhìn xuống Sông Đà, không ai trong tàu bay nghĩ rằng cái dây thừng ngoằn ngoèo dưới chân mình kia lại chính là cái con sông hằng năm và đời đời kiếp kiếp làm mình làm mẩy với con người Tây Bắc và phản ứng giận dỗi vô tội vạ với người lái đò Sông Đà. Cũng không ai nghĩ rằng đó là con sông của câu đồng dao thần thoại Sơn Tinh Thuỷ Tinh "Núi cao sông hãy còn dài - Năm năm báo oán đời đời đánh ghen". Hình như khi mà ta đã quen đọc bản đồ sông núi, thì mỗi lúc ngồi tàu bay trên chiều cao mà nhìn xuống đất nước Tổ quốc bao la, càng thấy quen thuộc với từng nét sông tãi ra trên đại dương đá lờ lờ bóng mây dưới chân mình. Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân. Tôi đã nhìn say sưa làn mây mùa xuân bay trên Sông Đà, tôi đã xuyên qua đám mây mùa thu mà nhìn xuống dòng nước Sông Đà. Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ nước Sông Đà không xanh màu xanh canh hến của Sông Gâm Sông Lô. Mùa thu nước Sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về. Chưa hề bao giờ tôi thấy Sông Đà là đen như thực dân Pháp đã đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào mà gọi bằng một cái tên Tây láo lếu, rồi cứ thế mà phiết vào bản đồ lai chữ.
(Trích Người lái đò sông Đà – Nguyễn Tuân - Ngữ văn 12, tập Một – Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, 2020, tr 190-191).
Từ đó, liên hệ với vẻ đẹp hung bạo của sông Đà trong cuộc chiến với người lái đò sông Đà để rút ra những nét đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả của nhà văn Nguyễn Tuân.
Đề văn bàn về kĩ năng đặt câu hỏi khi đi xin việc
Câu 1. Phương thức biểu đạt chính: nghị luận/phương thức nghị luận.
Câu 2. Tác giả đã chỉ ra kĩ năng đặt câu hỏi sẽ giúp những ứng cử viên khi đi xin việc: Cảm thấy chủ động và tự tin hơn trong cuộc trò chuyện; Nắm được nhiều thông tin hơn về nơi có thể là môi trường làm việc tương lai của mình.
Câu 3. Nhân vật "tôi" có ước nguyện học kĩ năng đặt câu hỏi sớm hơn vì đây là kĩ năng rất cần thiết cho cuộc sống và phát triển bản thân, được học càng sớm thì cơ hội phát triển bản thân càng cao. Khi được học kĩ năng đặt câu hỏi sớm, mỗi người có thể hoàn chỉnh kĩ năng giao tiếp, tự tin bản lĩnh sớm hơn; chủ động khi tìm hiểu khai thác kiến thức; nâng cao vốn sống, vốn hiểu biết, khả năng tìm tòi, học hỏi, bồi đắp kinh nghiệm, thể hiện bản thân, xây dựng các mối quan hệ… Việc học kĩ năng này quá muộn, có thể sẽ bỏ lỡ nhiều cơ hội khám phá bản thân hay phát triển công việc.
Câu 4. Học sinh đề xuất biện pháp theo quan điểm cá nhân, đảm bảo hợp lí và thuyết phục. Trong đó có thể bàn đến việc tìm hiểu thấu đáo vấn đề; luyện tập đặt câu hỏi từ vấn đề nhỏ, đơn giản đến các vấn đề lớn, phức tạp. Tự rèn luyện sự tự tin, không ngại đặt câu hỏi khi có vấn đề mới. Xây dựng sự tập trung trong giao tiếp và tiếp nhận thông tin để có thể đặt câu hỏi trúng nhất. Tìm hiểu về các dạng câu hỏi cần thiết qua nhiều kênh thông tin khác nhau. Bổ sung vốn từ và hệ thống câu hỏi phong phú thông qua việc đọc sách, tự học.
Kĩ năng giao tiếp của người trẻ trong xã hội hiện đại
Trong câu 1 phần Làm văn, thí sinh có thể lựa chọn các thao tác lập luận phù hợp để triển khai vấn đề nghị luận theo nhiều cách.
Giải thích khả năng sử dụng phương tiện ngôn ngữ nói/ngôn ngữ cơ thể, để diễn đạt một suy nghĩ, tình cảm, một quan điểm cá nhân một cách rõ ràng thuyết phục, đồng thời thúc đẩy được giao tiếp hai chiều.
Bàn luận về rèn luyện kĩ năng giao tiếp là rất cần thiết trong xã hội của hợp tác, hội nhập. Giao tiếp giúp con người gia nhập vào các mối quan hệ, lĩnh hội nền văn hóa, đạo đức, chuẩn mực xã hội, tạo dựng các mối quan hệ tốt đẹp.
Hơn nữa, kĩ năng giao tiếp còn giúp tăng cường vốn sống, tự phát triển và hoàn thiện bản thân: rèn luyện sự tự tin, chủ động, linh hoạt, hình thành năng lực tự ý thức; góp phần phát triển xã hội, tăng cường tính linh hoạt cho xã hội...
Vẻ đẹp trữ tình của sông Đà
Giải quyết câu 2 trong phần này, thí sinh cảm nhận về vẻ đẹp trữ tình của sông Đà trong đoạn trích. Sông Đà được cảm nhận ở phương diện không gian, từ điểm nhìn trên cao với hình dáng, thủy trình và sắc nước sông Đà.
Hình dáng con sông từ trên tàu bay nhìn xuống sông Đà như "cái dây thừng ngoằn ngoèo" uốn quanh núi rừng Tây Bắc, hài hòa với thiên nhiên Tây Bắc. Ở những quãng yên, dòng sông lại giống như một người thiếu nữ kiều diễm "tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ấn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo".
So sánh, so sánh trùng điệp gợi vẻ đẹp độc đáo, ấn tượng, trẻ trung, mềm mại, thướt tha. Thủy trình và sắc nước Sông Đà: "Mùa xuân dòng xanh ngọc bích…". Vẻ đẹp trong xanh, sâu thẳm thẳm, cao quý. "Mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ..." là vẻ mặn mòi, trù phú của phù sa đồng thời mang theo cảm xúc của đất trời. Màu nước sông Đà biến chuyển đối lập theo mùa tạo nên sự hấp dẫn, diệu kì của con sông và thiên nhiên Tây Bắc. Sông Đà như một sinh thể có hồn.
Cảm xúc của nhà văn: tự hào trước thiên nhiên kỳ thú, diễm lệ, tình yêu sâu sắc đối với đất nước quê hương; kịch liệt phản đối luận điệu xuyên tạc của kẻ thù trước đây: "Chưa hề bao giờ tôi thấy sông Đà là đen như thực dân Pháp đã đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào mà gọi bằng một cái tên Tây láo lếu, rồi cứ thế mà phiết vào bản đồ lai chữ".
Thí sinh liên hệ với vẻ đẹp hung bạo của sông Đà trong cuộc chiến với người lái đò sông Đà để rút ra những nét đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Tuân: Hình ảnh sông Đà trong đoạn trích mang vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình. Hình ảnh sông Đà trong cuộc chiến với người lái đò sông Đà là dòng sông hung bạo, hùng vĩ, sức mạnh phi thường, tâm địa hiểm độc, hiện diện như một "thứ kẻ thù số một của con người".
Đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Tuân là ngôn ngữ miêu tả giàu tính tạo hình, biểu cảm. Vận dụng kiến thức của nhiều ngành nghệ thuật khác nhau để sáng tạo hình tượng (thể thao, điện ảnh, quân sự, võ thuật...). Sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ: nhân hóa, liệt kê, tương phản đối lập, ẩn dụ và lối so sánh, liên tưởng độc đáo thú vị.
Chất tài hoa uyên bác trong nghệ thuật miêu tả của nhà văn tạo nên hình ảnh sông Đà không chỉ như một dòng chảy tự nhiên mà còn như con người có vẻ đẹp tâm hồn, tính cách phong phú.