Nhìn và Cảm nhận: Ngọt ngào tiếng thưa ...“con”

Theo quy ước truyền thống, người Việt chúng ta phân định rất rõ: Xưng "con" hay gọi đối tượng khác là "con" chỉ dùng trong mối quan hệ bố mẹ với con cái. Còn các quan hệ khác mang tính trên dưới thì thường là "cháu", "chắt", "chít"...

Vì thế, ngày nhỏ, ở quê tôi, tuyệt nhiên không có chuyện ông/bà gọi cháu nội/ngoại là "con" và cũng không có chuyện các cháu nội/ngoại xưng "con" với ông bà. 

Thế nhưng bà nội của tôi gọi tôi là "con", và tôi cũng xưng "con" với bà rất tự nhiên. Tuy vậy bà lại không gọi con của các bác tôi là "con". Theo cách hiểu của tôi thì việc gọi tôi là "con" là chứa đựng tình cảm yêu thương khác biệt mà bà dành cho tôi.

Sau này ra Hà Nội học đại học, người thứ hai không phải là bố mẹ gọi tôi là "con" chính là cô ruột của tôi. 

Mỗi khi nghe cô gọi mình là "con", tôi cảm nhận được tình cảm máu mủ ruột thịt đang chảy trong âm sắc thân thương đó. Rất nhiều năm sau, khi về già, cô không xưng "cô" với tôi mà thường xưng là "mẹ". Thực tế là từ ngày ra Hà Nội học đại học đến nay tôi đã coi cô như người mẹ thứ hai của mình, và cô cũng coi tôi như con trai.

Hai tiếng "U - con" ấm áp

Khi học đại học, tôi lại được gọi là "con" ở trong mối quan hệ khác, không hề có chút máu mủ ruột thịt gì, mà là thuần túy quan hệ người kinh doanh nhỏ lẻ và khách hàng của mình. Ở các quán nước trước cổng trường đại học tại Mễ Trì, gặp các bà, các mẹ người khu Ba (theo cách tính của người miền Trung chúng tôi thì khu Ba là từ tỉnh Ninh Bình trở ra) đã quen mặt, biết tên mấy cậu sinh viên thì hay gọi chúng tôi là "các con" và xưng là... "U" (mẹ): "Hôm nay các con ăn gì, U lấy cho? Kẹo lạc  và nước chè Thái nhé"..."Vâng, U cho con 4 cái kẹo lạc và 2 chén nước chè..."

Giữa Hà Nội xa lạ, giữa cảnh xa nhà thiếu tình thân của cha mẹ, ông bà, lũ chúng tôi được gọi là "con" tự nhiên thấy khoảng cách giữa con người với con người gần nhau hơn. 

Tuy có những sinh viên cắm quán (nợ tiền nước chè, thuốc lá, bánh rán...) cả năm mới trả, nhưng các U không giận. Có đứa hư hỏng đến mức mất tích rồi quỵt nợ các U. Khi đó có U chỉ than thân trách phận, có U còn nói "chắc nó khó khăn lắm"...

Lần đầu tiên đi vào phía Nam công tác, tôi được nghe những cô bé bán hoa tại các quán nhậu vỉa hè vào buổi chiều gọi: "Chú ơi, chú mua hộ con mấy bông hoa tặng cô đi ạ". Tôi không có cô nào ở Sài Gòn, nhưng nghe cô bé xưng "con" ngọt lịm nên cũng mua hộ vài bông hoa. 

Rồi khi đến nhà người quen, nghe các cháu khoanh tay thưa: "Thưa ngoại, con đi học về ạ"...Tiếng "con" trong văn cảnh đó nghe sao mà thân thương, làm tôi ứa nước mắt vì nhớ bà nội. 

Cuộc đời cứ trôi đi, một ngày nào đó chúng ta bỗng nghe ai đó cao tuổi gọi mình là "con" thì chợt trùng lại. Rồi chúng ta nhờ tiếng "con", nhớ người thân da diết, đến mức thèm được nghe người khác không phải là bố mẹ gọi mình một tiếng "con".

Đến khi tóc tôi muối tiêu, với cấp dưới bằng tuổi con cháu, nhiều khi chợt xưng chú/bác và gọi chúng là "con". Lâu lâu thành quen. Chính tôi cũng có cảm giác thân quen, ấm áp lên nhiều khi xưng bác/chú và gọi các cháu trong cơ quan là "con".

Người ta cứ phản đối cách hành xử gia đình chủ nghĩa trong cơ quan, công sở. Nhưng xưng hô thân tình như vậy không hẳn là gia đình chủ nghĩa mà giúp quan hệ con người với con người thân thiện hơn.

Và rồi ở nơi công cộng, cách "xưng hô như gia đình nhưng lại không phải là gia đình" đang dần phổ biến. Chúng ta có thể bắt gặp những đoạn đối thoại giữa một thanh niên với một ông trung niên trông giữ xe ở một quán hàng nào đó như thế này: "Bố ơi, bố cho con gửi xe nhé. Bố xem chỗ nào lúc ra dễ nhất thì chỉ hộ con"; người trung niên đáp: "Con đẩy xe về bên phải giúp bố nhé. Chỗ đấy ít xe ra vào".

Văn hóa có lúc biến thiên, có lúc dường như phải "ẩn náu" ở đâu đó, nhưng giao lưu của ngôn ngữ mang tính  đa dạng và tự thân  để phục vụ con người  xã hội  lại không chờ đợi. Việc xưng hô thật sự đáng yêu và thấm đẫm tình người cứ phát triển như cuộc sống đòi hỏi. 

Đôi khi, khó tưởng tượng được rằng, chỉ từ một cách gọi đã gợi lên cảm giác gần gũi, thân thương, làm cho khoảng cách giữa người với người trở nên ngắn lại. Xưng hô trong tiếng Việt, tưởng như chỉ là việc chọn từ ngữ, nhưng thực ra lại gói gọn cả tấm lòng và cách người ta đối đãi với nhau, đặc biệt là ở những con người mà tình nghĩa gia đình và mối quan hệ xã hội được đan xen, hòa quyện.

Tôi luôn tự hỏi tại sao có sự khác biệt này. Nhưng dù khác biệt thế nào, cái cách bà nội gọi tôi từ bé làm tôi thấy ấm áp và gần gũi vô cùng. Từng lời bà nói, từng tiếng "con" mà bà gọi, ngấm vào tâm hồn tôi, gieo mầm tình cảm và sự gắn bó từ khi còn thơ bé. Ai chẳng mong mãi được nghe bà gọi mình là "con," bởi tiếng gọi ấy chất chứa bao nhiêu sự thân thương, chăm chút của một người bà dành cho đứa cháu ruột thịt. 

Trong đời, ai chẳng muốn được nghe một tiếng "con" thân thương. Dù cho có trải qua bao nhiêu cơn gió bụi của cuộc đời, mỗi lần nghe người lạ cao tuổi gọi  mình là "con", tôi như được trở về với quá khứ, với ký ức về bà, về cô, về những ngày tháng sinh viên đầy ắp kỷ niệm. Đó là những lúc tôi cảm thấy cuộc đời đang thưởng cho mình một chút dịu dàng, ấm áp của tình người.

Một đô thị hiện đại đôi khi lại trở thành đô thị lạnh giá mà không phải do tuyết phủ. Đó là khi con người quên đi những cách gọi, những xưng hô đậm tình người, mà thuần túy những lời chào xã giao và sáo rỗng. Chỉ cần mở lòng, chỉ cần để ý kỹ một chút, bạn sẽ thấy đâu đó những viên ngọc quý ẩn mình trong những khoảnh khắc đời sống. Và chính những lần xưng hô thân mật ấy, những tiếng "con," "bố," "u" ấy, là điều làm cho chúng ta thêm phần ấm áp.

Xưng hô thân tình như trong gia đình mà lại không phải là gia đình, dường như đó cũng là một nét sống chậm và mở lòng, sẵn sàng đón nhận cũng như sẵn sàng làm người khác vui. Như thế có lẽ cuộc sống sẽ bớt đi phần nào khắc nghiệt. 

Khi có tuổi, con người ta như bông lúa khiêm tốn cúi đầu, lùi xuống đúng thứ bậc. Như thế, người già khó tính cũng không nỡ nặng lời với người vừa gọi mình là cụ/bố/u và xưng con.

Chúng ta hãy nghĩ mà xem. Mỗi lần nghe thấy ai đó gọi mình là "con", chúng ta rất dễ nhớ về bà, về mẹ cha đã đi về miền mây trắng, nhớ về những người thân yêu đã đi qua cuộc đời mình.

"Phần mềm" kết nối của ngôn ngữ Việt Nam (phạm vi xưng hô) làm cho con người với con người gần gũi nhau hơn. Khi trên thế giới ở nơi này nơi kia đang có những xu hướng chia rẽ con người thì ngôn ngữ xưng hô của người Việt lại giúp chúng ta gắn bó, gần gũi nhau hơn.

Xưng hô trong ngôn ngữ Việt Nam huyền diệu là thế!

Link nội dung: https://congdankhuyenhoc.vn/nhin-va-cam-nhan-huyen-dieu-cua-tu-con-179241213231752304.htm