Mường Khương - mùa quýt chín

Dịp cuối năm, thời tiết vùng cao Mường Khương rét đậm, chúng tôi lên "thủ phủ" quýt ngọt Lao Chải nằm ngay sát biên giới Việt Nam - Trung Quốc, chứng kiến bà con dân tộc Bố Y ở đây nhộn nhịp đổi công giúp nhau thu hoạch quýt chín, đóng gói, xếp lên xe ô tô chuyển về Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh cho thương lái đầu mối, tiếng cười nói vang rộn núi đồi biên giới.

Quýt ngọt xóa nghèo trên vùng núi Mường Khương

Giữa nương quýt chín vàng ở lưng chừng núi, vợ chồng anh Giàng Seo Bình, dân tộc Bố Y mải miết thu hái, bao gói và xếp cẩn thận từng thùng quýt lên xe, không quên ghi địa chỉ gửi cho khách hàng ở các tỉnh, thành phố. 

Anh Bình cho biết, giao thông thuận lợi cho nên việc bán hàng cũng dễ dàng, thuận tiện. Vợ chồng anh chỉ việc đóng hàng vào thùng nhựa theo quy cách, dán kèm địa chỉ người nhận, xe ô tô tải đến tận vườn vận chuyển giao cho người mua. Nhờ vậy, quýt đến tay người dùng bảo đảm tươi ngon, nguyên hương vị, không hư hỏng. 

Với gần 10.000 cây quýt trồng trên đồi nương thay cho trồng ngô như trước đây, trong đó có 5.000 cây đang cho thu hoạch, vụ này gia đình anh Bình bán ra thị trường khoảng 40 tấn quả, thu về hơn 500 triệu đồng, trừ chi phí còn hơn 300 triệu đồng. 

Nhờ trồng quýt thay cây ngô, anh Bình xây được nhà kiên cố, nuôi 2 con đang Đại học tại Hà Nội và Thái Nguyên, mua xe ô tô du lịch đời mới, lại có tiền gửi ngân hàng làm vốn phòng xa.

Còn vườn quýt của gia đình chị Lồ Dìn Sủi, người Bố Y, có 6.000 cây; trong đó quýt đang trong thời gian thu hoạch có khoảng 4.000 cây, còn lại là những cây đang trong độ tuổi từ 2-3 năm. 

Chị Sủi cho biết, vụ quýt năm nay được mùa được giá, dự ước sẽ thu hoạch được khoảng từ 20-30 tấn quả, thu về khoảng 400 triệu đồng. Nhờ trồng giống chín sớm và chín muộn, sản phẩm bán rải vụ nên không lo bị ép giá. 

Theo chị Sủi, trồng quýt cho thu nhập cao hơn so với trồng ngô hay lúa như trước đây. Bên cạnh đó, chị còn đầu tư làm những lối đi bê tông sạch sẽ dưới nương quýt để du khách trải nghiệm du lịch nông nghiệp trên núi cao, vùng biên giới.

Thôn Lao Chải có 84 hộ, đa số là đồng bào dân tộc Bố Y và Mông, 100% hộ dân ở đây trồng quýt. Hầu hết các hộ có từ 3-4 nghìn gốc; hộ nhiều 6 -7 nghìn gốc, như hộ ông Lồ Dìn Phủ 6 nghìn gốc quýt, hộ Giàng Pháng Phà 6 nghìn gốc…, bình quân mỗi năm thu khoảng 600-700 triệu đồng từ bán quýt, trừ chi phí còn 400-500 triệu đồng. Nhờ trồng quýt, người dân có nguồn thu nhập cao và ổn định, vươn lên làm giàu, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh.

Theo con đường nhựa to rộng dẫn lên phía cửa khẩu Sín Tẻn, chúng tôi rẽ ngang vào thôn San Sả Hồ, bắt gặp "thảm vàng" quýt chín phủ kín những chân ruộng trước đây chỉ cấy được 1 vụ do khí hậu lạnh rét và leo lên những sườn núi đá chênh vênh. 

Bà con lập tổ đổi công giúp nhau thu hái quýt, địu từng lù cở tập kết ở ven đường để xe tải đến bốc hàng chở đi muôn nơi. Tiếng cười nói rộn vang một vùng biên giới đang thay da đổi thịt từng ngày.

Ở San Sả Hồ, ai cũng biết ông Làn Mậu Thành là người khởi phát trồng quýt ngọt đầu tiên trên núi đá Mường Khương. Người nông dân có vẻ ngoài mảnh dẻ, hiền lành, nói năng hoạt bát này được suy tôn là "vua quýt" Mường Khương. 

"San Sả Hồ" theo tiếng địa phương là khe suối giữa núi đá. Bao đời rồi, người Pa Dí, người Nùng, người Dao xứ này chỉ phát rừng trồng ngô, mùa được, mùa mất cuộc sống bấp bênh. Thấy đất đai, khí hậu tương đồng, trong khi người bên kia biên giới, chỉ cách một đường mòn, trồng quýt có đời sống khấm khá, ông Thành quyết chí đưa cây quýt "vượt biên" về bám rễ, đơm hoa kết trái trên đất quê mình.

Ban đầu, ông Thành chỉ dám mua 500 cây giống của người bạn cũng là nhà nông ở sát biên giới đem về trồng thử nghiệm. "Không có tiền, mình phải bán con trâu hai tuổi để mua giống và chăm bẵm vườn quýt thử nghiệm đầu tiên ở đất này xem nó có chịu ở với mình không"- ông Thành nhớ lại.

Sau ba năm, đợi quýt trổ hoa đơm trái, ông mới mạnh dạn bỏ lúa, ngô chuyển sang trồng quýt trên toàn bộ phần đất của gia đình. Kiên trì bạt núi san đồi, nạy từng tảng đá, gùi từng lù cở đất, sau hơn chục năm, ông Thành có trong tay hơn sáu héc-ta, với gần 9.000 cây quýt, ở độ cao hơn 900 m so với mực nước biển.

Từ vườn quýt này, mỗi năm đều đặn, ông Thành thu chừng 300 đến 500 triệu đồng, năm cao nhất hơn một tỷ đồng, trở thành tỷ phú đầu tiên của người Pa Dí ở xứ này. 

"Cái cây nó cũng như con người thôi. Mình phải yêu quý, chăm chút hằng ngày thì nó mới lớn, mới khỏe, mới cho nhiều quả ngọt" - ông Thành chia sẻ.

Nói về bí quyết trồng quýt ở Mường Khương thì không ai hơn ông Thành, bởi ông gắn bó với nó bằng cả tâm hồn. Chỉ nhìn dáng cây, màu lá là ông biết nó đang thiếu gì, cần gì.

Kỹ năng trồng quýt trên núi đá của ông đạt đến trình độ "bậc thầy". "Núi dốc cao bao nhiêu cũng trồng được, chỉ cần giữa kẽ đá có đất" - ông Thành cho biết. Núi dốc cao thì đánh đường băng vòng quanh theo đường bình độ, tạo độ phẳng tương đối để trồng cây, bón phân, giữ ẩm. Nhiều đá quá, không đánh đường băng được thì dùng lốp ô tô cũ cắt thành đai giữ đất quanh gốc để quýt có thể "đứng chân" trên đá.

Nghe chuyện trồng quýt của ông Thành, cảm phục óc sáng tạo của đồng bào xứ Mường. Với thành tích trồng quýt trên núi đá, ông Làn Mậu Thành là một trong năm đại biểu của tỉnh Lào Cai được đi dự Hội nghị nông dân sản xuất giỏi toàn quốc năm 2017, được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen.

Giữ gìn, bồi đắp thương hiệu quýt Mường Khương

Từ điểm sáng San Sả Hồ, xã Mường Khương đã xác định cây quýt phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu các thôn vùng cao biên giới, nên tập trung phát triển, coi đó là cây chủ lực để xóa nghèo cho đồng bào địa phương.

Theo Trưởng phòng kinh tế xã Mường Khương Lưu Đức Mạnh, toàn xã hiện có hơn 1.000 hộ đồng bào dân tộc trồng quýt, với khoảng 742 ha quýt đang cho thu hoạch, năng suất bình quân đạt 12 tấn/ha, bán ra thị trường gần 9.000 tấn quả, với giá bình quân 20 ngàn đồng/kg, đem về hơn 178 tỷ đồng cho người dân địa phương.

Có thể nói, cây quýt là "mũi nhọn" giúp xã vùng cao biên giới Mường Khương xóa nghèo nhanh và bền vững. Nhờ cây quýt, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh, số hộ khá và giàu tăng nhanh hằng năm. Điều quan trọng nhất là bà con dân tộc không rời bỏ thôn bản đi làm thuê qua biên giới nhiều rủi ro mà chăm chỉ lao động, áp dụng tiến bộ kỹ thuật để làm giàu ngay trên mảnh đất quê hương.

Bằng nguồn vốn hỗ trợ từ Chương trình 30a của Chính phủ, xã cung ứng giống, vốn, phân bón, kỹ thuật cho đồng bào trồng quýt. Cán bộ khuyến nông xã và thôn bản khuyến cáo bà con trồng ba giống là: quýt bộp, quýt sen và quýt đường để gối thời gian thu hoạch từ tháng 8 năm trước đến tháng 2 năm sau, tránh rộ mùa mất giá. Thấy rõ hiệu quả kinh tế, đồng bào dân tộc thiểu số ở các xã vùng biên Mường Khương tích cực chuyển đổi đất trồng ngô, lúa hiệu quả thấp sang trồng quýt.

Theo Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Mường Khương Nguyễn Hồng Hưng, trồng quýt trên đất ruộng 1 vụ đem lại hiệu quả kinh tế gấp hàng chục lần trồng lúa theo lối canh tác cũ, lại cải tạo đất khá tốt. Xã đang tập trung chỉ đạo các thôn thâm canh để nâng cao năng suất và sản lượng; mở rộng vùng trồng quýt sạch theo tiêu chuẩn VietGAP. 

Bên cạnh đó, phát huy vai trò của "Tổ công nghệ số cộng đồng" giúp bà con thêm kỹ năng tiêu thụ quýt trên môi trường điện tử thông qua các mạng xã hội  và sàn thương mại điện tử.

"Ðiều mừng nhất là người dân địa phương đã trồng quýt sạch, theo tiêu chuẩn. Năm 2020, quýt ngọt Mường Khương được cấp chứng chỉ OCOP loại ba sao của tỉnh Lào Cai. Ðó là tấm giấy thông hành để quýt ngọt Mường Khương vươn xa" - Chủ tịch Nguyễn Hồng Hưng phấn khởi.

Ở Mường Khương, quýt với người là bạn, là tri ân tri kỷ. Người trồng quýt, quýt nuôi người, phủ xanh đất trống, đá trắng lưng núi cao, che cái nóng và ngăn lũ quét, sạt lở đất, che chở những bản làng chênh vênh ngang lưng núi, bốn mùa trắng sương bay. Đang mùa thu hoạch quýt, cả một vùng biên giới nhộn nhịp, dậy hương thơm quả chín, tấp nập người và xe, vui như có hội.

Trưởng thôn Lao Chải Giàng Seo Bình đi lại như con thoi trên những dải đường bê tông nhỏ nối những nương quýt để "điều phối" các hộ thu hái quả chín kịp cân lên xe tải cho khách buôn từ thành phố Lào Cai lên "ăn hàng".

 Ði thăm những nương quýt trĩu quả vàng, lá xanh ngăn ngắt "chễm chệ" ngồi trên đá, len lỏi vào đá, vờn mây ngang lưng trời mới thấy công sức của bà con nông dân ở đây thật lớn. Nếu không tận mắt chứng kiến, khó có thể tin rằng ở chót vót trên cao núi đá khô khát này lại có vùng quýt ngọt như trong mơ.

Nhưng điều đáng mừng hơn là sự chuyển biến trong nhận thức của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây, đã tin theo Ðảng, cùng với sự giúp đỡ của bộ đội Biên phòng và cán bộ khuyến nông đang nỗ lực vượt lên để xóa nghèo và từng bước làm giàu. Quýt ngọt đã và đang thành thương hiệu của vùng đất này, không chỉ "đuổi nghèo, kéo giàu" mà còn tạo "nền tảng" để bà con nơi đây phát triển du lịch nông nghiệp, homstay sinh thái làm giàu, tô đẹp thêm cho vùng đất biên giới Mường Khương thân thương. 

Link nội dung: https://congdankhuyenhoc.vn/muong-khuong-mua-quyt-chin-179251217170551151.htm