Đề thi học sinh giỏi quốc gia môn Ngữ văn còn nhiều "sạn"?

Đề thi Ngữ văn Kì thi học sinh giỏi quốc gia năm nay thu hút nhiều ý kiến trao đổi, không hẳn vì độ khó, mà chủ yếu do cách lựa chọn ngữ liệu và định hướng câu hỏi. Những vấn đề đặt ra cho thấy một số điểm cần được nhìn lại trong nghiệp vụ ra đề, nhất là với các kỳ thi có sự phấn hoá cao.

Ở câu nghị luận xã hội, đề bài sử dụng một đoạn đối thoại được tách khỏi ngữ cảnh gốc, rồi yêu cầu học sinh viết bài nghị luận. Trong tình huống này, thí sinh buộc phải triển khai lập luận từ một văn bản dịch không trọn vẹn về ngữ nghĩa, với nhiều khái niệm chỉ có thể hiểu đúng khi đặt trong toàn bộ tác phẩm. Cách ra đề như vậy khiến việc nghị luận dễ rơi vào tình trạng suy diễn hoặc triển khai theo các khuôn mẫu quen thuộc, thay vì xuất phát từ việc đọc hiểu.

Câu nghị luận văn học cũng đặt ra vấn đề tương tự. Đoạn trích của C. S. Lewis, trong nguyên bản, bàn về ý nghĩa của việc đọc và tiếp nhận văn chương, nhấn mạnh khả năng văn học giúp con người mở rộng trải nghiệm và cái nhìn về thế giới.

Nguyên văn: "Trong chúng ta, ai đã là độc giả thực thụ suốt đời, hiếm khi nhận ra một cách đầy đủ sự khai mở rộng lớn đời sống của bản thân mà các tác gia mang lại cho chúng ta. Ta nhận ra điều đó rõ nhất khi trò chuyện với một người bạn không am hiểu văn chương. Anh ấy có thể rất tốt và rất hiểu biết, nhưng sống trong một thế giới nhỏ hẹp. Nơi ta ngạt hơi chết mất. Người nào hài lòng với việc chỉ là riêng bản ngã của mình, do vậy mà thành ra lại kém bản ngã hơn, là người bị giam cầm trong ngục. Với tôi, mắt của riêng tôi không đủ, tôi nhìn cả qua mắt của người khác.

Thực tại, ngay cả khi được nhìn qua con mắt của nhiều người, cũng không đủ. Tôi nhìn cả qua những gì người khác sáng tạo nên. Ngay cả mắt của toàn nhân loại cũng không đủ. Tôi tiếc rằng loài vật không thể viết sách. Tôi rất muốn tìm hiểu xem mọi thứ hiện lên thế nào đối với một chú chuột hay một chú ong; và còn mong muốn hơn nữa là cảm nhận được thế giới khứu giác chứa đựng tất cả thông tin và cảm xúc đối với một chú chó."

Nguyên tác: "Those of us who have been true readers all our life seldomfully realise the enormous extension of our being which we oweto authors. We realise it best when we talk with an unliteraryfriend. He may be full of goodness and good sense but heinhabits a tiny world. In it, we should be suffocated. The manwho is contented to be only himself, and therefore less a self, isin prison. My own eyes are not enough for me, I will see throughthose of others.

Reality, even seen through the eyes of many, isnot enough. I will see what others have invented. Even the eyesof all humanity are not enough. I regret that the brutes cannotwrite books. Very gladly would I learn what face things presentto a mouse or a bee; more gladly still would I perceive theolfactory world charged with all the information and emotion itcarries for a dog."

Tuy nhiên, khi bị cắt xén và đưa vào đề thi, nhận định này lại được định hướng sang việc bàn về hoạt động sáng tác của nhà văn. Sự chuyển hướng này thiếu cơ sở từ văn bản được trích dẫn, khiến yêu cầu của đề trở nên khó xác định và không thuyết phục về mặt học thuật.

Đáng nói, những đề bài như vậy không hẳn gây trở ngại lớn cho học sinh giỏi. Với vốn kiến thức và kỹ năng đã được rèn luyện, các em hoàn toàn có thể xây dựng bài viết xoay quanh những nội dung quen thuộc như tự lập, tình yêu, trách nhiệm cá nhân và vai trò của nhà văn đối với cộng đồng. Bài làm vẫn có thể đạt yêu cầu về hình thức và lập luận, tuy vậy mức độ gắn kết với văn bản nguồn thiếu cơ sở.

Một điểm khác cũng cần được nhắc tới là sự trùng lặp ngữ liệu. Trước đó, đề thi học sinh giỏi Ngữ văn lớp 12 của thành phố Hà Nội đã sử dụng chính đoạn trích trong cuốn "Dám hạnh phúc"( Kishimi Ichiro và Koga Fumitake, Nhà xuất bản Dân trí, 2024) cho câu nghị luận xã hội.

Việc cùng một văn bản nguồn xuất hiện ở đề cấp thành phố và đề cấp quốc gia, trong một thể loại như nghị luận xã hội, là hiện tượng hiếm gặp. Điều này đặt ra câu hỏi về công tác rà soát và thẩm định ngữ liệu trong quá trình ra đề.

Từ góc độ quản lý chuyên môn, những biện pháp phòng tránh như tách bạch rõ ràng giữa đội ngũ giảng dạy đội tuyển học sinh giỏi ở các địa phương và ban ra đề ở các kỳ thi lớn để tạo sự minh bạch, liêm chính của kỳ thi.

Link nội dung: https://congdankhuyenhoc.vn/de-thi-hoc-sinh-gioi-quoc-gia-mon-ngu-van-con-nhieu-san-179251227104311407.htm