Cái khó của bữa ăn bán trú cấp 2: 35.000 đồng/bữa - làm sao đảm bảo chất lượng?

Sự cố với những bữa ăn bán trú ở trường học không phải chuyện mới

Năm học mới 2024-2025 vừa bắt đầu, câu chuyện an toàn thực phẩm học đường lại sôi động trở lại với băn khoăn của phụ huynh về bữa ăn bán trú.

Một số phản ánh từ phụ huynh một trường THCS gần đây: thức ăn có mùi lạ, xuất hiện dị vật, thức ăn không đủ - đã làm các bậc phụ huynh phân vân, liệu chất lượng bữa ăn bán trú cho học sinh trung học cơ sở có gặp vấn đề?

Gần đây, rất nhiều cơ quan báo chí cũng đã phản ánh các vụ việc liên quan đến chất lượng thực phẩm, nguồn gốc thực phẩm bị nghi ngờ, thậm chí các vụ việc nghiêm trọng phải điều tra xử lý ở một số địa phương. Gần nhất là vụ thị hỏng, trứng ôi vào bếp ăn tại trường Cự Khê (Hà Nội) hay như vụ 40 học sinh ngộ độc sau bữa ăn bán căn tại Trường Phổ thông dân tộc bán trú tại Quảng Trị cũng dấy lên những lo lắng đối với phụ huynh.

Hiện nay, về chính sách, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã thực hiện các hướng dẫn cụ thể tổ chức ăn uống học đường, trong đó có Quyết định số 2195/QĐ-BGDĐT về việc hướng dẫn công tác tổ chức bữa ăn học đường kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh trong các cơ sở giáo dục.

Bên cạnh đó, an toàn bếp ăn tập thể, điều kiện nhân sự, trang thiết bị... được quy định trong các nghị định, thông tư liên quan của Bộ Y tế về an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, những văn bản này chủ yếu là khung kỹ thuật - tiêu chuẩn (thực đơn, tỷ lệ năng lượng, điều kiện bếp), ít chứ can thiệp trực tiếp vào nguồn tài chính để đảm bảo bữa ăn THCS có chất lượng tương xứng.

Ngoài việc ban hành các hướng dẫn, Bộ Giáo dục và đào tạo cùng các cơ quan liên quan cũng theo dõi, giám sát chặt việc thực hiện tổ chức bữa ăn học đường và một toàn bộ sản phẩm tại cơ sở đào tạo. Bên cạnh đó, các văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Bộ Y tế yêu cầu trường học trách nhiệm với một toàn thực phẩm được đưa vào trường.

Tuy nhiên, một nghịch lý: nhiều chính sách hỗ trợ tiền ăn hướng tới cấp tiểu học (và các vùng khó khăn), còn cấp THCS công lập (cấp 2) đô thị lại không được hỗ trợ giá tương đương. 

Ở một số địa phương còn ban hành cơ chế trần giá, nhà trường và nhà cung cấp phải đảm bảo trong phạm vi ngân sách cho phép - muốn nâng cao chất lượng ăn cũng khó. Ví dụ, tại một số tỉnh thành phố lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội đã quy định trần 35.000 đồng/suất ăn bán trú cho học sinh, nhưng nhiều trường khu vực trung tâm đã phản ánh khó khăn khi phải cân đối bữa ăn đủ tiêu chuẩn theo mức này.

Bữa ăn bán trú được tổ chức ở các trường trên thế giới thế nào? 

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy chính sách tài trợ cho bữa ăn đường học có vai trò quyết định chất lượng. 

Ở Anh, khoản trợ cấp cho "free school meals" được đánh giá thấp hơn so với chi phí thực tế của một bữa ăn theo chuẩn dinh dưỡng, dẫn tới nhà trường phải "bù" hoặc đơn giản là không thể cung cấp bữa ăn đủ dinh dưỡng nếu phụ thuộc hoàn toàn vào khoản trợ cấp đó. Nhiều nghiên cứu và phân tích cho rằng nếu mức trợ cấp không theo kịp lạm phát và giá thực phẩm, chất lượng bữa ăn giảm rõ rệt. 

Tại Nhật Bản, với mong muốn đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và cải thiện chất liệu cho các em nhỏ, chính phủ Nhật Bản đã yêu cầu các trường tổ chức ăn chiều cho học sinh.

Theo đó, các trường học ở đây sử dụng mô hình chuỗi cung ứng bữa ăn chuyên biệt cho các trường học là chuỗi kín từ cánh đồng cho tới bàn ăn của học sinh.

Nhật Bản có những mô hình trồng rau dành riêng cho các trường học. Học sinh có thể đến những vườn rau để trải nghiệm những kiến thức liên quan đến những thực phẩm mình ăn hàng ngày tại trường học.

Còn Hàn Quốc, đây là một trong những nước có hệ thống bữa trưa trường học tốt nhất thế giới. Cơ sở nóng và sử dụng phần lớn khẩu khẩu, kế tiếp là salad, hải sản, rau và trái cây. 

Những dẫn chứng trên cho thấy, nếu ở nước ta, hoàn toàn không thể mong đợi một năng suất ăn đủ dinh dưỡng, an toàn, minh bạch khi nguồn lực tài chính đầu vào quá hạn chế.

Khi bữa ăn bán trú phải ... chạy theo giá cả thị trường!

Ở Việt Nam, mô hình tổ chức bữa ăn bán trú rất đa dạng: có trường tổ chức nấu ăn tại chỗ, có trường ký hợp đồng với cơ sở cung cấp (catering) hoặc bếp tập trung. Phương án nào cũng có những điểm gây áp lực tăng chất lượng.

Một khó khăn còn tồn tại là, nhiều địa phương áp trần giá suất ăn (ví dụ 35.000 đồng) nhằm kiểm soát chi phí cho phụ huynh. Nhưng chi phí nguyên liệu, vận chuyển, tiền lương nhân công, năng lượng… đều tăng theo thời gian; khi giá trần không điều chỉnh kịp, nhà cung cấp phải cắt giảm khối lượng hoặc chất lượng nguyên liệu để "chạy" được bữa ăn. Hiệu quả: suất ăn thiếu rau quả tươi, thịt chất lượng thấp hơn, giảm khâu kiểm soát chất lượng, thậm chí xuất hiện dị vật do sơ chế, đóng gói thiếu cẩn thận.

Nhiều chính sách hỗ trợ bữa ăn tập trung vào học sinh tiểu học và vùng khó khăn; các em THCS ở trường công lập đô thị không thuộc diện được trợ giá nên toàn bộ gánh nặng tài chính dồn lên phụ huynh hoặc nhà trường. Điều này làm giảm khả năng tiếp cận bữa ăn đủ tiêu chuẩn ở bậc học này, đặc biệt khi phụ huynh gặp sức ép chi trả. 

Các chuyên gia dinh dưỡng cũng lưu ý, nếu nấu ăn với số lượng lớn khó giữ độ tươi ngon và trao đổi nhiệt, xử lý an toàn phức tạp.

Thực tế, cũng vì giáo viên/nhà trường phải bận rộn nhiều chức năng, nên quy trình giám sát có phần trở nên thiếu sót: nhà trường, ban phụ huynh, nhà cung cấp và cơ quan y tế có vai trò khác nhau nhưng chưa có cơ chế minh bạch, phản hồi tức thì (ví dụ dùng mã QR phản ánh, lưu mẫu thức ăn khi nghi vấn), đồng thời, khi phụ huynh chụp ảnh thức ăn/đồ ăn có vấn đề rồi sau đó mới báo cáo, lúc đó nếu không có bằng chứng lưu mẫu thì việc xử lý sẽ khó khăn.

Tính toán đơn giản: 35.000 đồng/bữa liệu có “đủ” cho 1 bữa ăn bán trú?

Một tính toán thực tiễn: để đảm bảo đầy đủ năng lượng và đa dạng thực phẩm (cơm, một sản phẩm — thịt/cá/đậu, rau, canh, trái cây nhỏ hoặc sữa), nguyên liệu tươi có giá vốn không nhỏ. Sau tính toán sơ bộ với chi phí đầu vào (thịt, rau, bình, dầu ăn, gia vị), chi phí nguyên liệu thô có thể dễ dàng vượt qua 35.000 đồng nếu phải đảm bảo an toàn và nguồn gốc rõ ràng. Cộng thêm chi phí nhân công, gas/điện, vận chuyển, bảo quản, khấu hao thiết bị, và lợi nhuận/bội phí nhà cung cấp, số lượng cuối cùng buộc phải tăng lên. 

Nói cách khác: 35.000 đồng là đẳng cấp rất khó để đảm bảo bữa ăn vừa an toàn vừa đủ dinh dưỡng ở quy mô THCS. 

Một số giải pháp chính sách cần được xem xét để tăng chất lượng bữa ăn bán trú

1. Điều chỉnh chi theo vùng, theo thời điểm, với mức 35.000 đồng chỉ phù hợp tại một số địa phương có chi phí thấp. Ở đô thị, cần nâng mức giá trần lên 40.000–50.000 đồng hoặc áp dụng cơ chế phụ cấp riêng.

2. Hỗ trợ mở rộng giá cho học sinh THCS theo nhóm đối tượng. Nên bổ sung chính sách hỗ trợ một phần chi phí cho học sinh thuộc hộ thu nhập thấp hoặc trường ở khu vực khó khăn, để giảm chênh lệch dinh dưỡng giữa các cấp học.

3. Minh bạch nguồn thực phẩm và hợp đồng cung ứng. Các trường cần công khai hợp đồng, nguồn gốc thực phẩm, kết quả kiểm tra thực tế bằng mã QR hoặc trên website để phụ huynh giám sát. Một số phương thức địa phương đã thực hiện bước đầu, cần nhân rộng và quy định bắt buộc tiêu chuẩn thành phẩm.

4. Thiết lập quy trình xử lý dị vật và phản ánh nhanh chóng. Khi xuất hiện các vấn đề trong thực phẩm/thức ăn, trường phải lưu mẫu, kiểm nghiệm độc lập và khai báo kết quả. Quy định này cần được đưa vào đồng bộ với đơn vị cung cấp để đảm bảo trách nhiệm.

5. Lựa chọn nhà cung cấp dựa trên năng lực dinh dưỡng, không giá thấp. Quy trình đấu thầu cần đánh giá năng lực vận hành, điều kiện an toàn thực phẩm, khả năng lưu mẫu và cam kết bồi thường nếu vi phạm, thay vì ưu tiên giá rẻ.

6. Khuyến khích mô hình thực phẩm kín có kiểm tra. Nếu áp dụng mô hình “từ trang trại đến bàn ăn học đường”, cần đi kèm cơ chế giám sát độc lập để tránh lợi ích cho nhóm.

7. Tăng vai trò giám sát của phụ huynh. Ban phụ huynh nên có quyền tham gia giám sát định kỳ, thu thập thập phản hồi trực tiếp từ học sinh qua khảo sát nhanh để phản ánh nhanh thời gian và minh bạch.

Link nội dung: https://congdankhuyenhoc.vn/cai-kho-cua-bua-an-ban-tru-cap-2-35000-dong-bua-lam-sao-dam-bao-chat-luong-179251022075850497.htm