Xây dựng các Luật giáo dục và đào tạo - Bài 2: Đổi mới tư duy, phát huy dân chủ nghị trường

BÀI 2: ĐỔI MỚI TƯ DUY, PHÁT HUY DÂN CHỦ NGHỊ TRƯỜNG

Có thể khẳng định việc xây dựng các Luật giáo dục và đào tạo (sửa đổi) bao gồm: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục 2019; Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi); Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) và Luật Nhà giáo (đã được thông qua) đã bao quát được các vấn đề, khía cạnh của giáo dục và đào tạo. 

Luật đã chạm tới mọi ngóc ngách của vấn đề, tạo thành một chỉnh thể hoàn thiện được quy định bởi Luật.

Việc sửa đổi các Luật với mục tiêu tăng quyền tự chủ của cơ sở đào tạo gắn với bảo đảm chất lượng, hiệu lực, hiệu quả; đáp ứng yêu cầu phân quyền, phân cấp, cải cách hành chính và tinh gọn bộ máy.

Những vấn đề sửa đổi như quy định giáo dục trung học cơ sở là bắt buộc, phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 3-5 tuổi; xây dựng chính sách nhà nước về khoa học, công nghệ, chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo; chuyển thẩm quyền cấp bằng tốt nghiệp trung học phổ thông từ Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo sang Hiệu trưởng; tiêu chuẩn đánh giá và kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục đại học làm căn cứ xác định mức độ đạt chuẩn; bỏ Hội đồng trường ở bậc mầm non và phổ thông;… đã tạo được sự đồng tình cao của đại biểu.

Song cũng có nhiều quy định liên quan đến các kỳ thi yêu cầu được làm sáng tỏ, quy định cụ thể hơn như kỳ thi vào lớp 10, thi tốt nghiệp trung học phổ thông.

Trước một số ý kiến đề nghị bỏ kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, đại biểu Nguyễn Văn Huy (Phó đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hưng Yên) không đồng tình. Ông cho rằng kỳ thi cần được duy trì để đánh giá chuẩn đầu ra giáo dục phổ thông, đồng thời cung cấp dữ liệu khách quan cho các trường đại học, cao đẳng, trung cấp tuyển sinh.

"Khi đã có chuẩn đo lường năng lực, việc gắn kỳ thi với xét tuyển là phù hợp", ông nói, đồng thời đề nghị không tách kỳ thi khỏi tuyển sinh đại học. Tuy nhiên, ông đề xuất Bộ Giáo dục và Đào tạo cải tiến để kỳ thi gọn nhẹ nhưng vẫn đánh giá toàn diện.

Đối với kỳ thi vào lớp 10 liên quan đến phân luồng học sinh, đại biểu Nguyễn Công Long (chuyên trách Ủy ban Pháp luật và Tư pháp) đề xuất xem lại chính sách phân luồng học sinh. Ông cho rằng, kỷ nguyên số đặt nặng yêu cầu nâng cao nguồn nhân lực. Nhưng chắc chắn chúng ta không thể có một nguồn nhân lực chất lượng cao dựa trên nền tảng là học sinh chỉ có mặt bằng học vấn trung học cơ sở.

"Ai cũng mong muốn làm sao chấm dứt sự kinh hoàng của hàng triệu phụ huynh và học sinh. Cứ mỗi năm đến hè, kỳ thi vào trung học phổ thông rất kinh hoàng với hàng triệu phụ huynh, học sinh", đại biểu nêu.

Quy định tỷ lệ học sinh trung học cơ sở vào trường nghề đặt ra áp lực rất lớn với các thành phố như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh. Nguyên nhân sâu xa là dân số đông, trường học không đủ khiến cuộc cạnh tranh giành suất vào lớp 10 công lập trở lên khốc liệt.

Trước thực trạng này, theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, sửa đổi đồng thời các luật giáo dục là hướng đến hệ thống liên thông giữa giáo dục phổ thông, dạy nghề và đại học đồng bộ, nhịp nhàng để sự phân luồng từ bên trong theo hướng tự nguyện, đáp ứng yêu cầu giai đoạn mới.

TỪ BỎ TƯ DUY "KHÔNG QUẢN ĐƯỢC THÌ CẤM"

Chủ trương của Đảng và Nhà nước cũng như tầm nhìn của thế giới đều xác định lực lượng nhà giáo là yếu tố quan trọng nhất, nền tảng nhất, cốt lõi nhất quyết định chất lượng giáo dục. Lực lượng nhà giáo là tài sản và vốn quý báu nhất của Ngành giáo dục để thực hiện sứ mệnh cao cả.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và yêu cầu của công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay, vai trò, vị trí của nhà giáo đã có những thay đổi nhất định. Điều này đòi hỏi cần phải có một luật riêng điều chỉnh về nhà giáo với những quy định phù hợp, với các quy định có tính chất mở đường cho việc xây dựng đội ngũ nhà giáo tại thời điểm trước mắt và lâu dài.

Kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới trong xây dựng, ban hành Luật điều chỉnh về nhà giáo và các chính sách về nhà giáo cho thấy, chất lượng của một hệ thống giáo dục phụ thuộc vào chất lượng đội ngũ nhà giáo, nhưng chất lượng của nhà giáo phụ thuộc vào các chính sách định hình môi trường làm việc của họ và quy định cách thức lựa chọn, tuyển dụng, phát triển họ.

Ngày 16/6, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa 15 đã thông qua Luật Nhà giáo với 9 chương, 42 Điều. Lần đầu tiên trong lịch sử, Quốc hội ban hành đạo luật riêng quy định đầy đủ về vị trí, vai trò, quyền, nghĩa vụ và các chế độ, chính sách dành cho đội ngũ nhà giáo; cụ thể hóa chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước trong việc tôn vinh, chăm lo, bảo vệ và phát triển đội ngũ nhà giáo - lực lượng then chốt của sự nghiệp giáo dục.

Luật Nhà giáo được ban hành sẽ tạo cơ sở pháp lý vững chắc, đột phá cho việc phát triển đội ngũ nhà giáo, đáp ứng yêu cầu trước mắt cũng như định hướng chiến lược phát triển đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Tuy nhiên, trong quá trình dự thảo Luật Nhà giáo, một số nội dung còn có ý kiến khác nhau. Liên quan đến vấn đề dạy thêm, học thêm, đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình) nêu quan điểm: Cần nhìn nhận hoạt động dạy thêm, học thêm xuất phát từ nhu cầu học tập của xã hội, của học sinh và phụ huynh, không nên cho rằng tất cả là giáo viên ép buộc.

Đại biểu Trần Khánh Thu cho rằng, sau thời gian dạy học trên lớp, giáo viên giảm thời gian cho gia đình để làm thêm công việc liên quan đến chuyên môn và mang lại lợi ích, tăng thêm thu nhập, không có gì sai trái.

Đại biểu Trần Khánh Thu cũng đề nghị ban soạn thảo nghiên cứu sửa đổi quy định "Ép buộc người học tham gia học thêm dưới mọi hình thức" thành "Không tham gia dạy học thêm trái quy định của pháp luật".

Đại biểu Nguyễn Văn Mạnh (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Phúc) lại đặt vấn đề: vừa qua Quốc hội đã thông qua Luật Nhà giáo và trong luật không cấm dạy thêm mà chỉ cấm nhà giáo ép buộc người học tham gia học thêm dưới mọi hình thức. Theo đại biểu, học sinh tự nguyện đăng ký, muốn đóng tiền học thêm với cô giáo của mình và đăng ký học thêm, đóng tiền ở nhà trường có được không? Có cần điều chỉnh thông tư 29 không?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho rằng đây là vấn đề đáng quan tâm, và khẳng định: cả Luật Nhà giáo và thông tư đều nghiêm cấm nhà giáo ép buộc người học tham gia học thêm dưới mọi hình thức. Trong trường hợp học sinh tự nguyện, Bộ trưởng cho rằng, đối với các giáo viên, khi học sinh có nhu cầu mà ngoài thời gian chính khóa thì quan trọng hướng dẫn cho học sinh tự học, sử dụng buổi học thứ 2 hiệu quả chứ không phải các học sinh có nhu cầu "nài học thêm là dạy thêm".

Bộ trưởng nhấn mạnh, hạn chế việc dạy thêm trong và ngoài trường, đặc biệt trong nhà trường để học sinh có thời gian tự học, đọc tài liệu, học các môn liên quan đến kỹ năng, trang bị những thứ cần thiết khác.

Khi thiết kế chương trình phổ thông 2018, đã tính đến việc bằng thời gian chính khóa trong kế hoạch nhà trường có thể đảm bảo các yêu cầu. Trong trường hợp này, không phải cứ học sinh tự nguyện là đáp ứng trong nhà trường.

Với chất vấn của đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình) về hệ lụy của việc dạy thêm tràn lan, đâu là nguyên nhân cốt lõi của hiện tượng này và giải pháp? Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn thẳng thắn chỉ ra việc "người ta cần dạy thêm, học thêm là bởi vì nó chưa đủ, chưa đủ cho nên phải thêm.

Theo đó, Bộ trưởng liệt kê ra hàng loạt cái "chưa đủ" như: chưa đủ lương giáo viên chưa đủ để sống; chưa đủ trường lớp để các cháu không phải cạnh trạnh, đặc biệt là ở các thành phố lớn, đô thị, khu đông dân cư, các kỳ thi vào cấp trung học căng thẳng hơn thi vào đại học; phụ huynh chưa đủ niềm tin, chưa đủ thỏa mãn khi con mình thành tích chưa cao; việc đổi mới chương trình dạy và học vẫn còn cần làm nhiều hơn nữa trong thời gian tới...

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo nhìn nhận có nhiều cái "chưa" khiến cho vẫn phải dạy thêm, học thêm. Việc quản lý, điều hành còn nhiều vấn đề chưa đủ - đó là gốc rễ của vấn đề, cốt lõi để chúng ta chuyển từ giáo dục tiếp cận trang bị kiến thức sang phát triển năng lực trẻ em.

Thời gian qua dù làm được nhiều việc nhưng còn thiếu nhiều điều kiện. Do vậy để giảm học thêm, dạy thêm không thể có duy nhất một giải pháp mà cần giải pháp tổng thể.

Đây có lẽ chỉ là một trong số những nội dung được nghị bàn nhiều tại 2 kỳ họp 9 và 10 gần đây. Yếu tố dân chủ được đề cao trong mỗi phiên chất vấn và trả lời chất vấn. Ý kiến của cử tri gửi thông qua đại biểu được tiếp thu, giải trình rõ ràng, cụ thể trước Quốc hội. Đúng như tinh thần mà Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh tại phát biểu khai Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV: "Với tinh thần "Đổi mới, dân chủ, kỷ cương, trách nhiệm, hiệu quả", tôi đề nghị các vị đại biểu Quốc hội tập trung cao độ, phát huy cao nhất trí tuệ, kinh nghiệm, tất cả vì lợi ích của Tổ quốc, của Nhân dân".

Vâng, vì lợi ích của Tổ quốc, của Nhân dân – ý nghĩa cao đẹp ấy đã được thể hiện xuyên suốt nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV và thể hiện sâu sắc trong cả chặng đường gần 80 xây dựng và phát triển của Quốc hội.

Đổi mới tư duy làm luật cũng trở thành yếu tố quyết định thành công của nhiệm kỳ Quốc hội này. Dứt khoát từ bỏ tư duy "không quản được thì cấm" trong xây dựng luật thể hiện rõ trong các dự án luật. Quá trình xây dựng các luật này là minh chứng sinh động cho việc đổi mới mạnh mẽ công tác lập pháp của Quốc hội.

Khi trình bày Chuyên đề "Nội dung trọng tâm, cốt lõi của Nghị quyết số 66-NQ/TƯ, ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới và Kế hoạch thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TƯ", Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn chỉ rõ, luật pháp được xác định là lợi thế cạnh tranh của đất nước, do đó, Nghị quyết số 66-NQ/TƯ yêu cầu dứt khoát từ bỏ tư duy "không quản được thì cấm". Các quy định pháp luật cần ổn định, đơn giản, dễ hiểu, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm.

Sửa đổi các Luật giáo dục và đào tạo đảm bảo các chính sách phải công bằng trong tiếp cận giáo dục, thể hiện tầm nhìn xa trông rộng của các luật.

Kỳ họp thứ 10 - kỳ họp thường kỳ cuối cùng của Quốc hội khóa XV sắp kết thúc. Kỳ họp thứ 10 không chỉ mang tính tổng kết nhiệm kỳ mà còn là bước khởi đầu cho thời kỳ phát triển mới. Ngành giáo dục cả nước đang hồi hộp chờ đến thời khắc Quốc hội khóa XV bấm nút thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục 2019; Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi); Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) - những điều luật có ý nghĩa, tầm ảnh hưởng đến sự phát triển của nền giáo dục đào tạo nước nhà trong bước chuyển mình cùng kỷ nguyên mới của dân tộc.

Độc giả đón đọc Bài 3: Nền tảng thể chế vận hành nền giáo dục mới

Link nội dung: https://congdankhuyenhoc.vn/xay-dung-cac-luat-giao-duc-va-dao-tao-van-hanh-nen-giao-duc-tien-tien-bai-2-179251112152126295.htm